Le clergé du diocèse de Maguelone
au temps de l’évêque Guillaume Ier Pellicier (1498-1527)

* Archiviste paléographe, Directeur de la Bibliothèque Diderot de Lyon

[Texte intégral]

La ville de Montpellier et son terroir à la fin du Moyen Âge connaissent depuis quelques années un notable renouveau historiographique 1, qui concerne aussi bien l’histoire urbaine 2, les pratiques de l’écrit 3, la médecine 4 que la gestion de la lagune 5. L’histoire religieuse n’a pas bénéficié du même engouement, en raison de la pauvreté des sources locales conservées 6. À l’exception du bullaire 7 et du cartulaire 8 de l’évêché de Maguelone publiés il y a plus d’un siècle et des statuts de l’évêque Jean de Vissec (1331) 9, la plupart des archives ecclésiastiques médiévales et du premier XVIe siècle ont été méthodiquement détruites pendant les Guerres de religion ; il faut attendre la seconde moitié du XVIIe siècle pour que des séries homogènes et continues soient constituées 10.

La connaissance que l’on peut avoir du clergé montpelliérain au XVIe siècle est ainsi tributaire des études anciennes d’Alexandre Germain et de Louise Guiraud sur la vie universitaire 11 et l’essor du protestantisme 12, qui ont mis en évidence les tensions qui traversent le diocèse de Maguelone, puis Montpellier. Seul le parcours de l’évêque Guillaume II Pellicier (1527-1567), proche des milieux humanistes et ambassadeur de François Ier à Venise, est bien connu : son action diplomatique 13 et son procès 14 ont laissé de nombreuses traces, qui enrichissent la lecture proposée au XVIIIe siècle par Charles d’Aigrefeuille dans son Histoire religieuse de Montpellier15.

Si les fonds notariaux des Archives départementales de l’Hérault permettent d’apprécier les logiques de confessionnalisation pendant les troubles religieux 16, l’étude du diocèse de Maguelone avant le transfert du siège épiscopal à Montpellier en 1536 reste à préciser. L’historiographie a dressé le portrait d’un clergé paroissial décadent, plus soucieux de percevoir les fruits des bénéfices que d’assurer sa mission pastorale, et d’un clergé régulier dont la licence proverbiale est décriée 17. Cette description du monde des clercs à la Renaissance a tout du lieu commun et mérite d’être questionnée à la lumière de documents inédits.

En l’absence de registres de l’officialité diocésaine ou de collation de bénéfices ecclésiastiques, deux gisements documentaires permettent de dessiner plus finement le profil du clergé du diocèse de Maguelone : le fonds du parlement de Toulouse 18, conservé aux Archives départementales de la Haute-Garonne, et les Archives apostoliques du Vatican, abondamment exploitées par les historiens médiévistes 19. Un troisième ensemble est constitué des archives de la Pénitencerie apostolique, ouvertes aux chercheurs en 1983 et conservées au Palais de la Chancellerie à Rome depuis 2012.

Répartition des suppliques du diocèse de Maguelone
Répartition des suppliques du diocèse de Maguelone

La Pénitencerie apostolique, dont l’origine peut être datée de la fin du XIIe siècle, se structure peu à peu en administration afin d’accompagner l’affirmation des droits du pape, notamment en matière de cas réservés 20. Elle contribue à l’émergence d’un gouvernement pontifical par la grâce, dont la production documentaire connaît une nette inflation au cours des derniers siècles du Moyen Âge. Au seuil de l’époque moderne, les compétences de la Pénitencerie apostolique sont très larges : tout clerc ou laïc désireux d’obtenir une licence, une dispense ou une absolution peut lui adresser une supplique d’après des formulaires normés qui, au-delà d’une certaine rhétorique convenue de la grâce, font néanmoins la part belle aux récits individuels chers à la microhistoire 21.

Les raisons pour lesquelles une grâce est sollicitée sont toutes relatives à une infraction au droit canonique : deux laïcs peuvent demander une dispense matrimoniale à cause d’un lien de parenté, un religieux souhaiter son transfert dans un autre ordre, un prêtre demander à être déclaré innocent d’un homicide, un clerc souffrant de bâtardise obtenir une dispense afin d’être promu. Les suppliques qui trouvent un écho favorable auprès de la Pénitencerie apostolique sont enregistrées dans la monumentale série Matrimonialium et diversorum, presque continue à partir du milieu du XVe siècle. Les registres répartissent les suppliques en cinq rubriques au début du XVIe siècle, en fonction de la nature de la grâce concédée : de matrimonialibus (dispenses matrimoniales), de illegitimis (bâtardise), de promotis et promovendis (promotion aux ordres), de confessionalibus (choix du confesseur et autels) et de diversis formis22. Comme son nom l’indique, cette dernière rubrique englobe une grande variété de suppliques enregistrées.

L’historiographie s’est principalement concentrée sur les registres du XVe siècle 23, analysant le fonctionnement interne de l’office et soulignant l’importance de croiser les archives de la Pénitencerie apostolique et celles des officialités diocésaines quand elles existent 24. À l’enseigne du Repertorium Poenitentiariae Germanicum, des entreprises nationales ont répertorié 25 et édité 26 les suppliques conservées à la Pénitencerie apostolique jusqu’à la Réforme. Les recherches menées en France ont davantage porté sur l’émergence de l’office de la Pénitencerie apostolique 27, le développement des cas réservés 28 et la criminalité monastique 29. Le matériau disponible aux archives de la Pénitencerie apostolique pour étudier la France du premier XVIe siècle demeure très largement inédit 30 et abondant, avant que le périmètre d’intervention de l’institution ne soit fortement réduit par les réformes successives de Jules III et de Pie V. En effet, parallèlement au développement de la Congrégation de l’Inquisition à partir de 1542, la Pénitencerie apostolique voit peu à peu ses compétences se limiter au for interne.

Le dépouillement exhaustif de près d’une centaine de registres Matrimonialium et diversorum entre le milieu du XVe siècle et 1536 31 a permis d’identifier 169 suppliques provenant du diocèse de Maguelone 32 : les suppliques enregistrées portent toutes la mention Magalonensis diocesis en marge. La moitié des suppliques relèvent des pontificats d’Innocent VIII (29), d’Alexandre VI (34) et de Clément VII (26). Le nombre de suppliques adressées à la Pénitencerie apostolique est en augmentation constante pendant la seconde moitié du XVe siècle – un pic est atteint en 1492 (10 suppliques) – avant de connaître une évolution discontinue dans les années qui précèdent le transfert du siège épiscopal à Montpellier. Pour expliquer le faible nombre de suppliques certaines années, il convient de prendre en compte trois éléments. Le sac de Rome a causé la destruction de quelques registres pour les années 1500, 1510 et 1520. La légation d’Avignon toute proche a aussi pu être compétente pour la province de Narbonne et recevoir des suppliques du diocèse de Maguelone en lieu et place de la Pénitencerie et de la Chancellerie apostoliques. Enfin, pendant le premier tiers du XVIe siècle, trois légats a latere en France ont reçu des pouvoirs ou facultés qui les rendaient compétents pour traiter les suppliques normalement adressées à la Pénitencerie apostolique : Georges d’Amboise (1501-1510), Adrien Gouffier dit le cardinal de Boisy (1519-1520), Antoine Duprat (1529-1535). Dans le cas de la brève légation du cardinal de Boisy, une bulle en faveur d’un clerc du diocèse de Maguelone a ainsi pu être identifiée 33.

La période du long épiscopat de Guillaume Ier Pellicier (1498-1527) rassemble 47 suppliques émanant du clergé du diocèse de Maguelone, qui sont publiées à la suite de cette introduction ; elles représentent près de la moitié des suppliques conservées pour cette catégorie de suppliants entre 1455 et 1536. Moins connu que son successeur et neveu, en faveur duquel il résigne sa charge, cet évêque est le dernier prélat élu par le chapitre cathédral de Maguelone, dont il était le cellerier. D’après la Gallia christiana34, il visite son diocèse en 1501 et 1502 pour rétablir le culte et la discipline, participe à l’assemblée générale du clergé à Tours en 1510, au concile de Pise en 1511 puis de Milan en 1512 qui condamne en vain Jules II, et fait réviser et publier le bréviaire et le missel de Maguelone en 1523.

La publication de ce corpus de suppliques pose de nouveaux jalons qui permettent de réévaluer la situation du diocèse de Maguelone à la veille de la Réforme. Il s’agit de la première édition de suppliques adressées à la Pénitencerie apostolique pour un diocèse français 35, méridional de surcroît, en complément des études déjà menées sur des diocèses voisins à partir d’autres sources 36. Elle permet de saisir les pratiques du recours à la grâce pontificale depuis un diocèse autrefois dans l’orbe de la papauté d’Avignon et de poser la question de l’attitude du clergé montpelliérain face au magistère romain au seuil de l’époque moderne.

L’apport des suppliques à l’histoire locale est riche. Certains clercs de Maguelone vivent auprès de la Curie (9) ou sont rattachés à la clientèle de cardinaux (11). D’autres, italiens (27) ou catalans (41) installés à Montpellier, attestent des liens entre échanges commerciaux en Méditerranée et mobilité cléricale. Les nombreux cas d’injures et de violence physique (3, 12, 14, 22, 33) révèlent combien les comportements de certains clercs peinent à se distinguer de ceux des laïcs, loin des prescriptions de la réforme grégorienne. Les suppliques fournissent également des informations sur les communautés régulières, en particulier l’abbaye bénédictine Saint-Sauveur d’Aniane (43, 44, 47) et le prieuré grandmontain de Montaubérou près de Montpellier (4, 5, 31, 34). Enfin, elles montrent que les pratiques d’arrentement (1, 5, 11) et de falsification de provisions de bénéfices (20, 36) semblent fréquentes dans le diocèse de Maguelone au début du XVIe siècle.

Le recours à la grâce pontificale est un réflexe courant et parfois réitéré. Certains suppliants adressent plusieurs fois la même requête à la Pénitencerie apostolique, en modifiant quelques mots de la supplique afin d’obtenir la grâce escomptée. Ces demandes concernent aussi bien la promotion aux ordres (15, 16, 17), l’autorisation de partir en pèlerinage en Terre sainte (18, 19) que l’autorisation de mener une vie érémitique (37, 39). Cette impression d’itération, voire d’automaticité du recours à la grâce, est particulièrement nette en ce qui concerne les chanoines réguliers de la cathédrale de Maguelone et les frères mendiants.

Nombreux sont les chanoines du chapitre cathédral qui ne résident plus sur l’île lagunaire de Maguelone ou sollicitent des licences pour s’en éloigner. Les suppliques qu’ils adressent à l’office pontifical (7, 9, 10, 33, 36, 38, 45) témoignent de la progressive sécularisation du chapitre 37, devenue effective par une bulle de Paul III lors du transfert du siège épiscopal en 1536. Elles donnent ainsi une réalité concrète au bon mot de l’évêque lorsque son neveu lui rapporte le projet d’abandonner les étangs et la règle de saint Augustin pour la ville de Montpellier 38.

Les religieux, notamment mendiants, constituent assurément le groupe de suppliants le plus actif. Nombreuses sont les demandes de lettres déclaratoires annulant des vœux de religion, de transfert dans un autre monastère ou un autre ordre, ou de licences pour résider en dehors de la clôture 39. Presque tous les ordres sont concernés : chanoines réguliers vivant sous la règle de saint Augustin (46), carmes (28, 29), dominicains (25, 32), franciscains (30, 37, 39), grandmontains (4), mercédaires (2), prouillanes (21), trinitaires (42). Ces suppliques émanent souvent de religieux récalcitrants aux mouvements de réforme monastique 40 qui touchent les couvents montpelliérains dans le premier quart du XVIe siècle. Ainsi en juillet 1522, le couvent franciscain de Montpellier voit, au terme d’une lutte acharnée, les frères mineurs remplacés par ceux de l’observance. Trois mois plus tard, un professeur de théologie demande à gagner l’ermitage de Saint-Bauzille de Putois, avec l’appui du chapitre cathédral de Maguelone (37, 39). Il est ainsi possible de mesurer le temps qui s’écoule entre la venue d’un commissaire apostolique dans un couvent et le recours à la Pénitencerie apostolique, qui mentionne expressément l’impossibilité du suppliant à pratiquer l’austérité rétablie.

Ces quelques exemples constituent une puissante invitation à élargir le corpus à l’ensemble des diocèses du Bas-Languedoc et au-delà, afin de mesurer les convergences et les singularités du clergé de chaque province au miroir des archives de la Pénitencerie apostolique.

BIBLIOGRAPHIE

BEAULANDE-BARRAUD 2015 : BEAULANDE-BARRAUD (Véronique) dir., dossier « Les cas réservés », in Revue de droit canonique, n° 65-2, 2015.

BEAULANDE-BARRAUD 2019 : BEAULANDE-BARRAUD (Véronique), Les péchés les plus grands : hiérarchie de l’Église et for de la pénitence, France, Angleterre, XIIIe-XVe siècle, Rennes : Presses universitaires de Rennes, 2019.

BECQUET 1989 : BECQUET (Dom Jean), L’évolution des chapitres cathédraux : régularisations et sécularisations, in Le monde des chanoines, XIe-XIVe siècles, Cahiers de Fanjeaux n° 24, Toulouse : Privat, 1989, p. 19-39.

BOSC 2016 : BOSC (Jean-Louis), Montpellier et la médecine andalouse au Moyen Âge : transfert des textes et des savoirs, Montpellier : Presses universitaires de la Méditerranée, 2016.

CHALLET 2017 : CHALLET (Vincent) dir., Aysso es lo comessamen : écritures et mémoires du Montpellier médiéval, Montpellier : Presses universitaires de la Méditerranée, 2017.

CHASTANG 2013 : CHASTANG (Pierre), La ville, le gouvernement et l’écrit à Montpellier, XIIe-XIVe siècle : essai d’histoire sociale, Paris : Publications de la Sorbonne, 2013.

CHOLVY 1976 : CHOLVY (Gérard) dir., Le diocèse de Montpellier, Paris : Beauchesne, 1976.

DOLAN 1981 : DOLAN (Claire), Entre tours et clochers. Les gens d’Église à Aix-en-Provence au XVIe siècle, Québec : Sherbrooke, Aix-en-Provence : Edisud, 1981.

DUMAS 2015 : DUMAS (Geneviève), Santé et société à Montpellier à la fin du Moyen Âge, Leiden-Boston : Brill, 2015.

ESCH 2010 : ESCH (Arnold), Wahre Geschichte aus dem Mittelalter : kleine Schicksale selbst erzählt in Schreiben an den Papst, München : C.H. Beck, 2010.

FOSSIER 2018 : FOSSIER (Arnaud), Le bureau des âmes : écritures et pratiques administratives de la Pénitencerie apostolique (XIIIe-XIVe siècle), Rome : École française de Rome, 2018.

GALANO 2017 : GALANO (Lucie), Montpellier et sa lagune : histoire sociale et culturelle d’un milieu naturel (XIe-XVe siècles), thèse de doctorat sous la direction de Patrick Gilli et de Geneviève Dumas, soutenue le 20 juin 2017 à l’Université Montpellier 3, en cotutelle avec l’Université de Sherbrooke.

GALANO, LAUMONIER 2017 : GALANO (Lucie), LAUMONIER (Lucie) dir., Montpellier au Moyen Âge : bilan et approches nouvelles, Turnhout : Brepols, 2017.

GAZZANIGA 1976 : GAZZANIGA (Jean-Louis), L’Église du Midi à la fin du règne de Charles VII (1444-1461), d’après la jurisprudence du Parlement de Toulouse, Paris : Picard, 1976.

GERMAIN 1871 : GERMAIN (Alexandre), La Renaissance à Montpellier : étude historique d’après les documents originaux avec pièces justificatives, Montpellier : Jean Martel aîné, 1871.

GOURON 1970 : GOURON (Marcel), Répertoire numérique des archives départementales antérieures à 1790. Hérault. Archives ecclésiastiques. Série G-clergé séculier, Montpellier : Archives départementales, 1970.

GUIRAUD 1907 : GUIRAUD (Louise), Le procès de Guillaume Pellicier, évêque de Maguelone-Montpellier de 1527 à 1567 : étude historique, Paris : Picard, 1907.

GUIRAUD 1918 : GUIRAUD (Louise), La Réforme à Montpellier, Montpellier : Imprimerie générale du Midi, 1918, 2 vol.

JULEROT 2006 : JULEROT (Véronique), « Y a ung grant desordre » : élections épiscopales et schismes diocésains en France sous Charles VIII, Paris : Publications de la Sorbonne, 2006.

LAUMONIER 2014 : LAUMONIER (Lucie), L’histoire religieuse de Montpellier. Charles d’Aigrefeuille et son Histoire de la ville, 1739-1739, in Historiographie moderne et histoire religieuse du Moyen Âge méridional, Cahiers de Fanjeaux n° 49, Toulouse : Privat, 2014, p. 173-189.

LAUMONIER 2015 : LAUMONIER (Lucie), Solitudes et solidarités en ville : Montpellier, mi XIIIe-fin XVe siècles, Turnhout : Brepols, 2015.

LE BLEVEC, GRANIER 2005 : LE BLEVEC (Daniel), GRANIER (Thomas) dir., L’évêché de Maguelone au Moyen Âge, Montpellier : Université Paul-Valéry, 2005.

LECLERC LAFAGE 2010 : LECLERC LAFAGE (Valérie), Montpellier au temps des troubles de religion : pratiques testamentaires et confessionnalisation, 1554-1622, Paris : H. Champion, 2010.

LEMAITRE 1988 : LEMAITRE (Nicole), Le Rouergue flamboyant : clergé et paroisses du diocèse de Rodez (1417-1563), Paris : Éditions du Cerf, 1988.

LEMAITRE 2009 : LEMAITRE (Jean-Loup) éd., Les statuts de Jean de Vissec pour le chapitre de Maguelone, 1331, Paris : H. Champion, 2009.

LE GALL 2001 : LE GALL (Jean-Marie), Les moines au temps des réformes : France (1480-1560), Seyssel : Champ Vallon, 2001.

LUSSET 2017a : LUSSET (Élisabeth), Crime, châtiment et grâce dans les monastères au Moyen Âge (XIIe-XVe siècle), Turnhout : Brepols, 2017.

LUSSET 2017b : LUSSET (Élisabeth), Da Troyes a Roma. Studio delle interazioni tra l’Officialité di Troyes e la Penitenzieria apostolica (seconda metà del Quattrocento-1537), in L’archivio della Penitenzieria apostolica : stato attuale e prospettive future, Krzysztof Nykiel et Ugo Taraborrelli dir., Città del Vaticano : Libreria editrice vaticana, 2017, p. 103-117.

LUSSET 2020 : LUSSET (Élisabeth), Licentia standi extra. La Pénitencerie apostolique, les vœux religieux et la clôture (fin XVe-début XVIe siècle), in L’exception et la règle. Les pratiques d’entrée et de sortie des couvents de la fin du Moyen Âge au XIXe siècle, Albrecht Burkhardt et Alexandra Roger dir., Rennes : Presses universitaires de Rennes, 2020, à paraître.

MAILLART-LUYPAERT 2003 : MAILLART-LUYPAERT (Monique), Les suppliques de la Pénitencerie apostolique pour les diocèses de Cambrai, Liège, Thérouanne et Tournai (1410-1411) (ASV, Penitenzieria Ap., Reg. Matrim. et Div., 1), Bruxelles-Rome : Institut historique belge de Rome, 2003.

OSTINELLI 2003 : OSTINELLI (Paolo), Penitenzieria apostolica : le suppliche alla Sacra Penitenzieria Apostolica provenienti dalla diocesi di Como (1438-1484), Milano : Unicopli, 1993.

PIEYRE 2017 : PIEYRE (Clément), L’apporto dei registri Matrimonialium et diversorum alla storia della diocesi di Maguelone (seconda metà del Quattrocento-1536), in L’archivio della Penitenzieria apostolica : stato attuale e prospettive future, Krzysztof Nykiel et Ugo Taraborrelli dir., Città del Vaticano : Libreria editrice vaticana, 2017, p. 83-102.

PIEYRE 2019 : PIEYRE (Clément), Les registres de bulles du cardinal de Boisy, légat a latere en France en 1519-1520, in Archivum Historiae Pontificiae, n° 53, 2019, p. 111-150.

RISBERG, SALONEN 2008 : RISBERG (Sara), SALONEN (Kirsi), Auctoritate Papae. The Church Province of Uppsala and the Apostolic Penitentiary 1410-1526, Stockholm : National Archives of Sweden, 2008.

ROUQUETTE, VILLEMAGNE 1911-1914 : ROUQUETTE (Julien), VILLEMAGNE (Augustin), Bullaire de l’église de Maguelone, Montpellier : L. Valat, 1911-1914, 2 vol.

SALONEN 2001 : SALONEN (Kirsi), The Penitentiary as a well of grace in the Late Middle Ages : the example of the province of Uppsala, 1448-1527, Helsinki : Academia Scientiarum Fennica, 2001.

SALONEN, SCHMUGGE 2009 : SALONEN (Kirsi), SCHMUGGE (Ludwig), A sip from the well of grace : medieval texts from the Apostolic Penitentiary, Washington D. C. : The Catholic university of America press, 2009.

SCHMUGGE, HERSPERGER, WIGGENHAUSER 1996 : SCHMUGGE (Ludwig), HERSPERGER (Patrick), WIGGENHAUSER (Béatrice), Die Supplikenregister der päpstlichen Pönitentiarie aus der Zeit Pius II. (1458-1464), Tübingen : M. Niemeyer, 1996.

TAUSSERAT-RADEL 1899 : TAUSSERAT-RADEL (Alexandre) éd., Correspondance politique de Guillaume Pellicier, ambassadeur de France à Venise (1540-1542), Paris, F. Alcan, 1899.

VENARD 1993 : VENARD (Marc), Réforme protestante, Réforme catholique dans la province d’Avignon au XVIe siècle, Paris : Éditions du Cerf, 1993.

VILLEMAGNE 1912-1927 : VILLEMAGNE (Augustin), Cartulaire de Maguelone, Montpellier : L. Valat, puis chez l’auteur, 1912-1927, 7 vol.

ZELLER 1880 : ZELLER (Jean), La diplomatie française vers le milieu du XVe siècle : d’après la correspondance de Guillaume Pellicier, évêque de Montpellier, ambassadeur de François Ier à Venise (1539-1542), Paris : Hachette, 1880.

NOTES

1. Galano, Laumonier 2017.

2. Laumonier 2015.

3. Chastang 2013 ; Challet 2017.

4. Dumas 2015 ; Bosc 2016.

5. Galano 2017.

6. Le Blévec, Granier 2005.

7. Rouquette, Villemagne 1911-1914.

8. Villemagne 1912-1927.

9. Lemaitre 2009.

10. Gouron 1970.

11. Germain 1871.

12. Guiraud 1918.

13. Zeller 1880 ; Tausserat-Radel 1899.

14. Guiraud 1907.

15. Laumonier 2014.

16. Leclerc Lafage 2010.

17. Cholvy 1976.

18. Notamment pour la nomination aux bénéfices majeurs avant le Concordat de Bologne. Voir Gazzaniga 1976, Julerot 2006.

19. Nous renvoyons aux nombreux travaux de Daniel Le Blévec, Anne-Marie Hayez et Jacques Verger consacrés au Languedoc et à la papauté d’Avignon.

20. Beaulande-Barraud 2015.

21. Esch 2010.

22. Sur la composition des registres de la série Matrimonialium et diversorum, voir Salonen, Schmugge 2009.

23. Notamment l’ouvrage de référence Schmugge, Hersperger, Wiggenhauser 1996.

24. Salonen 2001.

25. L’Espagne, la France et l’Italie attendent encore leur répertoire.

26. Notamment Maillard-Luypaert 2003, Ostinelli 2003, Risberg, Salonen 2008.

27. Fossier 2018.

28. Beaulande-Barraud 2019.

29. Lusset 2017a.

30. Lemaitre 1988 pour un premier survol.

31. Le transfert du siège épiscopal à Montpellier fixe le terminus ad quem du dépouillement.

32. Nous développons ici les premières conclusions de Pieyre 2017. Je tiens à exprimer ma vive reconnaissance au cardinal Mauro Piacenza, Pénitencier majeur, qui m’a donné la possibilité d’accéder aux archives de la Pénitencerie, et à Mgr Krzysztof Nykiel, régent de la Pénitencerie apostolique, pour le « benestare alla pubblicazione ». Cette étude n’aurait pas pu être menée sans la bienveillance et l’amitié de Mgr Alessandro Saraco et d’Ugo Taraborrelli, archivistes de la Pénitencerie apostolique, qu’ils trouvent ici l’expression de ma profonde gratitude.

33. Pieyre 2019.

34. Gallia christiana, vol. VI, col. 806-807.

35. Seul le diocese de Troyes a fait l’objet d’un dépouillement identique. Voir Lusset 2017b.

36. Dolan 1981, Lemaître 1988, Venard 1993.

37. Becquet 1989.

38. Tausserat-Radel 1899, vol. 2, p. 713 (vie de l’évêque Guillaume II Pellicier par l’abbé de Folard) : « Ita ille quatuor annis domo abfuit. Eo postquam revertisset, rem sane necessariam aggressus est, ut episcopalem sedem e Magalona insula Monspelium transferret, collegium canonicorum ad secularem cleri ordinem traduceret. Hoc, vivente adhuc patruo, destinaverat facere ; sed suum consilium ad tempus omiserat, ne patruum offenderet. Is, pro more senum, quibus nova fere non placent, etiamsi interdum receptis meliora sint, ab eo consilio totus alienus erat, solebatque illudendo vituperare ; fuit enim dicaculus. Cujus dicacitatem olim Franciscus rex non infaceto responso retudit ; nam, cum Guillelmo apud eum de hoc negotio agenti, patruus qui aderat pro more suo illudens dixisset : « Bellam vere lixiviam ! Ut atros e candidis facias nos ! » – « Immo, Franciscus ait, bellam, nam atrati longe mundiores eritis ». Quibus verbis canonicorum Magalonensium mores, qui tum a severitate christiana quam longissime aberant, non obscure carpebat ».

39. Lusset 2020.

40. Le Gall 2001.

Édition des suppliques du clergé du diocèse de Maguelone adressées à la Pénitencerie apostolique (1498-1527)

1

Rome, 23 janvier 1498 1.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 46, f. 200r 2.
[m. g.] Rome, .X. kalendas februarii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Secundinus de Cerratis 3, presbiter Magalonensis diocesis, exponit quod ipse olim certis suadentibus causis nonnullorum beneficiorum que tunc obtinebat et in presentiarum etc obtinet fructus redditus et proventus ultra triennium et ad fictum quorumdam ad quadriennium et aliorum ad quinquennium vel circa locavit et concessit, propter que dubitat excommunicationis incurrisse sententiam in tales per felicis recordationis domini Pauli pape .II. que incipit « Viam ambitiose cupiditatis » editam generaliter promulgatam, et sic ligatus per simplicitatem credens hoc sibi licite missas et alia divina non tamen in contemptum clavium celebravit officia et alias immiscuit se eisdem. Cum autem dictus exponens premissa commissise doluerit prout dolet de presenti, supplicatur etc quatenus ipsum a dicta et excessibus huiusmodi ac peccatis suis aliis etc absolvi necnon super irregularitate per eum dicto modo contracta quod in susceptis per eum dicto modo contracta quodque in susceptis per eum ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare et quecumque per eum obtenta et in futurum sibi canonice conferenda beneficia ecclesiastica recipere et retinere libere et licite possit et valeat dispensari misericorditer mandare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens 4.

Et quod committatur archiepiscopo Narbonensi 5. Fiat, Iulianus.

2

Rome, 7 juin 1498.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 46, f. 278v-279r.
[m. g.] Rome, .VII. idus iunii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Iacobus Gervasii, presbiter professus ordinis Beate Marie de Mercede redemptionis captivorum conventus Montispesulani Magalonensis diocesis, exponit quod ipse propter certas et legitimas causas non possit cum sui animi quiete et sana conscientia in dicto ordine remanere et ex magno devotionis fervore cupit ad ordinem Sancti Spiritus // se transfere et in eo perpetuo Domino famulari transferendi se ad ordinem ipsum licentiam impartiri. Supplicat ut sui superioris super hoc per se vel alium petita licentia etiam non obtenta ad dictum ordinem Sancti Spiritus valeat hac vice se transferre et in eo professione facta in dicto primo ordine non obstante gratum Domino reddere famulatum sibi licentiam impartiri constitutionibus apostolicis et statutis dictorum ordinum privilegiis ipsis ordinibus seu eorum alteri a Sede apostolica concessis contrariis non obstantibus quibuscumque de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso dummodo in eo vigeat par vel arctior observantia regularis, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

3

Rome, 23 avril 1499.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 47, f. 327v.
[m. g.] Rome, .VIIII. kalendas maii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Berengarius Duranti, notarius regius ville Montispessullani Magalonensis diocesis, exponit quod cum ipse olim quemdam fratrem Petrum Lombardi, presbiterum monachum monasterii Sanctorum Benedicti et Germani 6 dictorum ville et diocesis predictorum, proptera nonnulla verba iniurosia inter ipsos habita cum alapa in fatie et alias manus inviolenter in eos absque tamen sanguinis effusione et alio excessu difficili vel enormi temere iniecit, propter quod excommunicationis incurrit sententiam in tales generaliter promulgatam. Supplicat etc quatenus ipsum a dicta sententia et excessibus huiusmodi ac peccatis suis aliis absolvi misericorditer mandare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus episcopus Brictonoriensis, regens.

4

21 février 1500.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 48, f. 451v-452r.
[m. g.] Rome, .XI. kalendas martii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Frater Guillermus Boloys, presbiter professus monasterii Beate Marie // de Monte Albedone 7 ordinis Grandismontensis prope Montempessulanum Magalonensis diocesis, exponit quod ipse propter certas et legitimas causas non potest cum animi sui quiete et sana conscientia in monasterio et ordine predictis remanere, transferre se ad monasterium collegium nuncupatum Sanctorum Benedicti et Germani ordinis Sancti Benedicti dicte diocesis paris vel arctioris observantie regularis cupiat et in illo sub regulari habitu perpetuo Domino famulari, quod sibi non permittitur absque Sedis apostolice licentia speciali. Supplicat Sanctitati Vestre quatenus sibi ut licentia sui superioris per se vel per alium petita etiam non obtenta ad monasterium et ordinem Sancti Benedicti predicti se transferre et in eo professione facta in dictis primo monasterio et ordine non obstantibus gratum Domino reddere famulatum indulgere misericorditer dignemini constitutionibus apostolicis et consuetudinibus et statutis monasteriorum et ordinum predictorum, presertim illo quo cavere dicitur expresse quod nullus alterius quem Sancti Benedicti ordinis professus sub certis penis in eodem contentis ad dictum Sanctorum Benedicti et Germani dependet transferre possit, privilegiis eisdem monasteriis concessis ceterisque contrariis non obstantibus quibuscunque de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso quatenus in eo vigeat par vel arctior observantia regularis, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

5

11 mars 1500.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 48, f. 466v.
[m. g.] Rome, .V. idus martii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Petrus Boloys, prior prioratus conventualis ecclesie Beate Marie Virginis de Monte Albedone ordinis Grandismontensis Magalonensis diocesis, exponit quod ipse alias contra apostolicum statutum monasterii Grandismontensis Lemovicensis diocesis concessum, in quo cavetur expresse quod priores inferiores subiecti et dependentes a dicto monasterio Grandismontensi teneantur abbati eiusdem monasterii Grandismontensis certam annuam pensionem sub penis et censuris ecclesiasticis annuatim solvere pensionem huiusmodi persolvere, etiam per abbatem dicti monasterii monitus distulit penas et censuras in dicto statuto contentas incurrendo necnon alias ambitiosa cupiditate seductus fructus redditus et proventus dicti prioratus ultra triennum arrendavit seu alienavit, propter quod excommunicationis incurrit sententiam in tales per quandam constitutionem apostolicam generaliter promulgatam, et sic ligatus tanquam simplex et iurisignarus non tamen in contemptum clavium missas et alia divina celebravit officia et alias immiscuit se eisdem. Super quibus supplicat Sanctitati Vestre dictus exponens quatenus ipsum postquam dicto abbate si non satisfecit satisfecerit competenter a dictis sententiis et excessibus huiusmodi absolvi secumque super irregularitate dicto modo contracta quodque dictum prioratum retinere libere et licite possit et valeat dispensari omnemque infamie maculam seu inhabilitatis notam ex premissis forsan insurgentes circa eum penitus aboleri mandare dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

Et committatur officiali Magalonensi. Fiat, Iulianus.

6

Rome, 8 avril 1500.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 48, f. 754r 8.
[m. g.] Rome, .VI. idus aprilis.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Franciscus Augerii, scolaris Magalonensis diocesis, supplicat ut a quocunque maluerit catholico antistite gratiam et communionem Sedis apostolice habente extra tamen Romanam curiam residente ad omnes sacros etiam presbiteratus ordines statutis a iure temporibus se promoveri facere libere et licite possit et valeat antistiti conferendi et oratori suscipiendi licentiam et facultatem et indulgere misericorditer dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso extra tamen Romanam curiam, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

7

Rome, 8 avril 1500.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 48, f. 943r 9.
[m. g.] Rome, .VI. idus aprilis.
[m. d.] Magalonensis.

Iohannes Augerii, presbiter vestiarius ecclesie Magalonensis, petit litteras confessionales in forma « Fervens » quodque liceat ei habere altare portatile in forma dari solitas 10 de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

8

Rome, 10 octobre 1500.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 49, f. 253v.
[m. g.] Rome, .VI. idus octobris.
[m. d.] Montispessulani.

Petrus Concherii, Montispessulani presbiter professus ordinis fratrum Sancti Spiritus sub regula Sancti Augustini dependentis, exponit quod ipse olim quosdam Antonium Berlionis Sabasterii et Margaritam coniuges Montispessulani ab eorum curatorum licentia in quadam capella matrimonialiter copulavit, propter quod excommunicationis dubitat incurrisse sententiam in tales forsan per constitutiones et statuta provincialia et synodalia et alias a iure generaliter promulgatam, et sic forsan ligatus divina non tamen in contemptum clavium celebravit officia et alias immiscuit se eisdem. Supplicat Sanctitati Vestre quatenus ipsum a sententia et excessionibus huiusmodi ac peccatis suis aliis absolvi secumque super irregularitate dicto modo forsan contracta dispensari mandare misericorditer dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

Et committatur episcopo Milopotamensi 11 in Romana curia residentem. Fiat, Iulianus.

9

Rome, 21 janvier 1501.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 49, f. 370r.
[m. g.] Rome, .XII. kalendas februarii.
[m. d.] Magalonensis.

Frater Antonius de Caylario 12, canonicus Magalonensis, [exponit] quod ipse licet secundum constitutiones et statuta ordinis Sancti Augustini unus professor extitit seu alias ecclesie Magalonensis vestem superiorem albicoloris deferre teneatur, tamen in Curia romana de sui superioris licentia residens iam biennio elapso vel circa vestem huiusmodi albicoloris non portavit, propter quod dubitat apostasie reatum ac excommunicationis sententiam in tales per constitutiones huiusmodi seu alias a iure incurrisse, et sic forsan ligatus non tamen in contemptum clavium divina celebravit officia et alias immiscuit se eisdem. Supplicat Vestre Sanctitati quatenus ipsum a dicta sententia apostasie reatu et excessionibus huiusmodi absolvi secumque super irregularitate dicto modo contracta absolvi mandare misericorditer dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus episcopus Brictonoriensis, regens.

Et committatur episcopo Milopotamensi in Romana curia residentem. Fiat, Iulianus.

10

Rome, 28 janvier 1501.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 49, f. 371v-372r.
[m. g.] Rome, .V. kalendas februarii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Frater Antonius Borriti, professus ordinis canonicorum regularium Sancti Augustini Magalonensis diocesis, exponit quod ipse olim ut procurator seu scindicus capituli Magalone quendam fratrem Marcialem Combas ordinis Cisterciensis assertum iudicem subdelegatum exequentem et executioni demandentem quasdem litteras apostolicas in forma brevis a Sede apostolica obtentas ad instantiam cuiusdam Philippi de Veneis asserti clerici Magalonensis diocesis et que capitulum ecclesie Magalonensis de et super prioratu Sancti Pauli de Frontiniano 13 mense dicti capituli auctoritate apostolica unito ex per prout captus fuit et per decem dies vel circa // detentus et postmodum absque sui corporis detrimento liberatus fuit, propter quod dubitat excommunicationis incurrisse sententiam in tales per quosdam processus apostolicos et alias a iure generaliter, et sic ligatus non tamen in contemptum clavium missas et alia divina celebravit officia et alias se immiscuit se eisdem. Supplicat etc quatenus ipsum a dicta sententia et excessibus huiusmodi ac predictis suis aliis nisi talia sint etc absolvi demum cum ipso super irregularitate dicto modo contracta absolvi mandare misericorditer dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

11

Rome, 19 avril 1501.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 49, f. 436r-v.
[m. g.] Rome, .XIII. kalendas maii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Ludovicus de Masiis 14, clericus Magalonensis, exponit quod cum alias reverendissimus in Christo pater dominus Iohannes miseratione divina episcopus Portuensis Sancte Romane Ecclesie cardinalis 15 preposituram 16 Sancti Laurentii Bulgensis ordinis Sancti Augustini Taurinensis diocesis, tunc ex concessione et dispensatione apostolica in commendam obtinet commende illius in manibus eiusdem Sanctitatis Vestre et ipsius exponentis favorem, reservatis tamen eiusdem prepositure fructibus, inter alia eidem cardinali quo adiuveret loco pensionis annue cessisset eadem Sanctitati Vestre cessione huiusmodi admissa, preposituram predictam que conventualis est etiam si ei cura immineat animarum et ad eam consuevisset quis per electionem assumi quovismodo que pro expresso haberi voluit vacantem eidem exponenti per eum quo adiuveret levendam regendam et gubernandam commendavit, prout in litteris apostolicis desuper confectis plenius continetur et licet, Pater Sancte, in premissa cessione nullam symoniacam seu illicitam pactionem intervenisse credat. Tamen quia ipse exponens postmodum vel forsan antea vigore cuiusdam contractus inter ipsum exponentem et predictum cardinalem de fructibus ipsius prepositure inter alia arrendandis nuti et facti cuius levorem hic pro sufficienter expresso haberi placeat quandam pecuniarum summam // antea pata solutione duorum annorum arrendationis huiusmodi eidem cardinali persolvit, dubitat propterea ac etiam si forsan alique alie illicite et symoniace pactiones quas etiam hic pro sufficienter expressis haberi placeat intervenisent ipsum excommunicationis suspensionis et interdicti aliasque ecclesiasticas sententias censuras et penas in tales tam a iure quam per decisiones Romanorum pontificum ac processus apostolicos generaliter promulgatas et symonie labem incurrisse et propterea preposituram predictam et quecumque alia per eum obtenta retinere sibique in futurum conferenda beneficia ecclesiastica recipere et similiter retinere non posse. Supplicat etc quatenus ipsum ab omnibus et singulis excommunicationis et aliis sententiis censuris et penis quas premissorum occasione quovismodo incurrit ac symonie labe et huiusmodi excessibus gratiose absolvere ac cum eo ut premissis non obstantibus ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri et in eis postmodum etiam in altaris ministerio ministrare necnon preposituram predictam et quecumque quotcumque et qualiacumque alia per ipsum obtenta retinere sibique in futurum conferenda beneficia ecclesiastica recipere et similiter retinere libere et licite possit et valeat dispensare omnemque inhabilitatis notam et infamie maculam ex premissis insurgentes circa eum penitus abolere misericorditer dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

Et quod littere expediantur in forma gratiosa apponita, sive sub plica bulle cum prima quod teneatur tribus sextis feriis ieiunare et quinque pauperibus Christi fidelibus eisdem feriis vite necessaria ministrare.

12

Rome, 21 mars 1502.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 50, f. 148r.
[m. g.] Rome, .XII. kalendas aprilis.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Thomas de Labadie, clericus Albani 17, Iohannes Raimundi et Antonius Iuliani, laici habitatores loci de Monteferrario 18 Magalonensis diocesis, exponunt quod ipsi olim in quemdam Andream Rodonelli, presbiterum rectorem parrochialis ecclesie dicti loci, cuius extra parrochiam existentem manus usque ad sanguinis effusionem temere iniecerunt violentas ipsumque atrociter percusserunt, propter quod excommunicationis incurrerunt sententiam in tales a iure promulgatam et quam incurrisse per officialem Magalonensem declarati et pro excommunicatis publice denunciati fuerunt et latius prout in sententiis per dictum officialem in qua inter alia ut ipsi exponentes propter premissa infra trimestre Sedem apostolicam visitare et ab ea absolutionem a premissis obtinere tenerentur tantum extito plenius dicitur contineri. Cum autem predictus Andreas a percussionibus huiusmodi plene convaluerit nec inde factus sit inhabilis ad divina, supplicatur Sanctitati Vestre pro eorumdem exponentium parte humiliter quatenus eos et eorum quemlibet a dicta sententia etiam si infra dictum trimestre Sedem apostolicam non visitaverint absolvi misericorditer mandare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

Et committatur perpetuo ecclesie Sanctorum Benedicti et Germani ordinis Sancti Benedicti ville Montispessulani Magalonensis diocesis et officiali Magalonensi. Fiat, Iulianus.

13

Rome, 26 avril 1502.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 50, f. 350r 19.
[m. g.] Rome, .VI. kalendas maii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Iohannes de Castagneto, scolaris Magalonensis, petit quatenus secum super defectu natalium quem patitur de presbitero penitus et soluta ne eo non obstante defectu clericali caractere tamen insigniri valeat misericorditer dispensare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

14

Rome, 27 février 1503.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 50, f. 516v-517r.
[m. g.] Rome, .III. kalendas martii.
[m. d.] Magalonensis diocesis.

Iulianus, presbiter habitator loci de Caylario 20, qui unus ex .IIIIor. capellanis cappellanie sive elemosinarie per laycos fundate et decantorii ordinate in ecclesia Sancte Sedis 21 ville Montispesulani Magalonensis diocesis extitit, exponit quod cum ipse die quarta mensis maii proxime elapsi iter faciens de loco Milhani 22 eiusdem diocesis ad locum predictum de Caylario, in quo suam continuam facit habitationem, casualiter per territorium et iurisdictionem de Vistoyro 23 transiret prout illi euntes ad dictum locum transire consueverunt, acclamantibus nonnullis iustitie secularis dicti loci de Vystoro ministris cum magno impetu et prosecutione laycorum auxilium petendo a viatoribus et singulis hominibus iter facientibus ad effectum quod duo socii eiusdem criminis rei, qui certum pastorem in pascuis eiusdem loci aratra sua et sui magistri custodientem interfecerant, capentur. Dictus exponens cum aliis qui per eandem viam transitum faciebant arbitratus dictos criminis reos profugos furta vel latrocinia et non homicidium commisisse ne cum rebus furtivis // in dampnum furtatorum aufugerent et non alia de causa nisi ut restitute fieret suam equitaturam eosdem criminis reos ut caperentur veloci cursu prosecutus fuit et interfuit ac in eodem loco se reperit ubi per dictos curie seculares ministros ipsi criminis rei capti fuerunt, ex quibus postmodum reis predictis iustitia suadente alter eorum ultimo supplicio datus fuit, alter vero fustibus cesus. Cum autem, Pater Sancte, dictus exponens qui postmodum a celebratione divinarum se abstinuit et de morte dicti layci et aliis premissis ab intimis doluerit prout dolet de presenti et de illis alias quam ut prefertur culpabilis non fuerit cupiatque fervore devotionis accensus in suis ordinibus et in ministerio altaris ministrare et beneficia ecclesiastica obtinere. Quod tamen premissis non obstantibus licite facere posse dubitat absque dispensatione apostolica, supplicari fecit propterea humiliter dictus exponens Sanctitati Vestre quatenus si ita est ipsum exponentem a reatu homicidii et excessibus huiusmodi ad cautelam absolvatum hac vice in forma ecclesie consueta et iniuncta inde sibi pro modo culpe prima salutari quodque premissis non obstantibus in suis ordinibus etiam in ministerio altaris ministrare ac predictam cappellaniam sive elemosinariam et alia per eum forsan obtenta retinere et sibi in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica cum cura vel sine cura invicem tamen compatientia retinere libere et licite valeat misericorditer dispensari mandare dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso quatenus in mortem et flagellationem predictorum alias culpabilis non fuerit, Iulianus, episcopus Brictonoriensis, regens.

15

Rome, 11 août 1504.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 52, f. 683v.
[m. g.] .III. idus augusti.
[m. d.] Magalonensis.

Suplicatur Sanctitati Vestre pro parte devoti oratoris vestri Brinhaci, clerici Magalonensis diocesis, quatenus secum super deffectu natalium quem patitur de soluto genitus et soluta quod ipso non obstante deffectu ad omnes possit ordines promoveri et beneficium ecclesiasticum obtinere etiam si curam habeat animarum dispensari mandare misericorditer dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Antonius, episcopus Agiensis, regens 24.

16

Rome, 11 août 1504.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 52, f. 725v-726r.
[m. g.] .III. idus augusti.
[m. d.] Magalonensis.

Suplicatur Sanctitati Vestre pro parte devoti oratoris vestri Petri Brinhaci, clerici Magalonensis diocesis, quatenus sibi cum quo hodie super deffectu natalium quem patitur de soluto genitus et soluta quod ipso non obstante deffectu ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri posset apostolica fuit auctoritate mandatum dispensari postquam // secum ad premissa fuerit dispensatum a quocumque antistite extra Romanam curiam residente gratiam et communionem Sedis apostolice habente dictos ordines dum tamen alias idoneus et sufficiens existat secundum canonicas sanctiones et sufficientem titulum habeat rite statutis a iure temporibus libere recipere et in eis postmodum licite ministrare valeat licentiam inpartiri constitutionibus apostolicis necnon statutis tam provincialibus quam sinodalibus contrariis non obstantibus quibuscumque de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Antonius, episcopus Agiensis, regens.

17

Rome, 11 août 1504.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 52, f. 732v-733r.
[m. g.] .III. idus augusti.
[m. d.] Magalonensis.

Suplicatur Sanctitati Vestre pro parte devoti oratoris vestri Petri Brinhac, clerici Magalonensis diocesis, quatenus sibi cum quo hodie super deffectu natalium quem patitur de soluto genitus et soluta quod ipso non obstante deffectu ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri posset apostolica fuit auctoritate mandatum dispensari postquam secum ad premissa fuerit dispensatum a quocumque antistite extra Romanam curiam residente gratiam et communionem Sedis apostolice habente dictos ordines dum tamen alias idoneus et sufficiens existat secundum canonicas sanctiones et sufficientem titulum habeat rite statutis a iure temporibus libere recipere et in eis postmodum licite ministrare valeat licentiam impartiri // constitutionibus apostolicis necnon statutis tam provincialibus quam sinodalibus contrariis non obstantibus quibuscumque de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Antonius, episcopus Agiensis, regens.

18

Rome, 12 août 1504.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 52, 747r.
[m. d.] .II. nonas augusti.
[m. g.] Magalonensis.

Beatissime Pater, exponitur Sanctitati Vestre pro parte devoti illius oratoris fratris Guillermi Servelli, conventus Montispessullani ordinis Sancti Francisci de observantia Magalonensis diocesis, quod ipse alias zelo devotionis etiam antequam ordinem prefatum ingressus foret Sanctum Sepulcrum dominicum personaliter peregre visitare vovit et in presentiarum ex magno devotionis fervore votum predictum adimplere et prefatum Sanctum Sepulcrum et quedam alia sacra loca ultramarina peregre et personaliter visitare cupiat. Sed quia hoc propter inhibitionem per Sedem apostolicam sublate excommunicationis sententie pena in illuc cedentes olim factam non potest desiderium suum adimplere absque ipsius Sedis licentia speciali. Quare suplicatur humiliter Sanctitati Vestre pro parte eiusdem exponentis quatenus sibi ut assumpto secum per eum quodam solio dicti ordinis per eum eligendo dicti ordinis sui superioris licentia petita et non obtenta Sepulcrum dominicum et alia loca sacra predicta cum eodem fratre eligendo absque alicuius pene aut censure ecclesiastice in cursu peregre personaliter visitare libere et licite possit et valeat licentiam impartiri ac secum et cum eodem fratre eligendo dispensare misericorditer dignemini inibitione predicta constitutionibus apostolicis et aliis in contrarium facientibus quibuscumque non obstantibus ita quod ipse et frater eligendus in peregrinationibus huiusmodi aliquid infidelibus non vendant seu ab eis emant nisi dumtaxat ipsis pro victu et vestitu necessaria alio quem licet confidere non suffragentur.

Fiat in forma, Antonius, episcopus Agiensis, regens.

19

Rome, 12 août 1504.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 52, 749v-750r.
[m. d.] .II. nonas augusti.
[m. g.] Magalonensis.

Beatissime Pater, exponitur Sanctitati Vestre pro parte devoti illius oratoris fratris Guillermi Servelli, conventus Montispesullani ordinis Sancti Francisci de observantia Magalonensis diocesis, quod ipse alias zelo devotionis etiam antequam ordinem prefatum ingrederetur Sepulcrum dominicum personaliter peregre visitare vovit in presentiarum ex magno devotionis fervore votum predictum adimplere et prefatum Sanctum Sepulcrum et quedam alia loca sacra ultramarina peregre personaliter visitare cupiat. Sed quia hoc propter inibitionem per Sedem apostolicam sublate excommunicationis sententie per ea in illuc accedentes olim in futurum non potest desiderium suum adimplere absque ipsius Sedis licentia speciali, quare supplicatur humiliter Sanctitati Vestre pro parte eiusdem exponentis quatenus sibi ut assumpto secum per eum fratre Matheo Luce dicti ordinis sui superioris licentia petita et non obtenta Sepulcrum dominicum et alia loca sacra predicta cum eodem fratre Matheo absque alicuius pene aut censure ecclesiastice in cursu peregre personaliter visitare libere et licite possit et valeat licentiam impartiri ac secum et cum eodem fratre Matheo dispensare misericorditer dignemini inhibitione predicta constitutionibus apostolicis et aliis in contrarium facientibus quibuscumque non obstantibus.

Fiat de speciali in // forma, Antonius, episcopus Agiensis, regens.

20

Rome, 16 août 1504.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 52, f. 810v-812r.
[m. d.] .XVII. kalendas septembris.
[m. g.] Magalonensis.

Beatissime Pater, exponitur Sanctitati Vestre pro parte devotorum oratorum vestrorum Guillermi in Bitterrensi et Petri Teulerii in seculari et collegiata Sancti Affrodisii 25 in ecclesiis Bitterrensibus presbiterorum, quod alias idem Guillermus improbe ad de Homelassio 26 et Sanctorum Cosme et Damiani 27 prope Montempesulanum Magalonensis diocesis prioratus quos condam Raymundus Maurelli presbiter dum viveret obtinebat aspirans ut ipse Guillermus cantus sue improvitati locum daret se per quemdam comitem palatium seu etiam subdelegatum asserentem se facultatem apostolica auctoritate notarios creandi habere eadem auctoritate notarium creari fecit, et postmodum in malicia sua perseverando dictum quondam Raymundum qui tunc in humanis erat adivit et per maximum amorem licet falso demostrando et ei se maiori excommunicationis innodatum esse missas celebrasse et propterea irregularitatem // contraxisse licet minus veraciter asseruit quod ipse maximam fidem in dicto Raymundo habebat. Quare dictum beneficium quod in ecclesia Biterrensi obtinebat et quo ut asserebat propter premissa veniebat privatus prefato Raymundo resignare volebat ad effectum ut postquam super premissis absolutionem dispensationem et reabilitationem oportunas obtineret et redderet, idem Raymundus bona fide credens premissa vera esse dictum beneficium quod per prefatum Guillermum in favorem dicti Raymundi resignatum fuit reddere obtulit. Videns ipse Guillermus aspirata per eum usque tunc prospere successive et postmodum dubitans iuxta sue mentis conceptum ea ad finem perducere non posse et testibus indigere prefato Petro omnia premissa narravit et ut ei in eis assisteret prioratum Sanctorum Cosme et Damiani predictum sibi promisit cui dictus Petrus assistere se obtulit attenta promissione predicta et premissis per eosdem exponentes fabricatis ad domum habitationis dicti Raymundi cum certis testibus premissa tamen ignorantibus se contulerit qui Guillermus in presentia Petri et testium predictorum eidem Raymundo dixit quod ut promiserat beneficium suum quod dictus Guillermus sibi conferri procuraverat et quod per antea in ecclesia Bitterensi obtinebat resignare et quod neminem amplius dubitabat quia sufficienter rehabilitatus erat et quia ut asserebat plenus in civitate Bitterensi residere nolebat eum rogabat ut illud in favorem Guillermi Brossore amici sui qui etiam ei illud per antea // restituere promiserat aut prefati Petri resignare vellet idem vero Raymundus credere omnia ut relata fuerat fore vera bona fide ad beneficium quod per antea dictus Guillermus signaverat ad effectum predictum in favorem Guillermi Brossore aut Petri Teulerii predictorum resignandum distinctive procuratores in Romana curia constituit qui Guillermus exponens ut notarius ut prefertur notarii constitutionis huiusmodi in presentia certorum testium ad se recepit et quoddam instrumentum falsum non ad beneficium predictum et predictum Raymundum intellectum sed ad de Homelassio in Guillermi Brossore et Sanctorum Cosme et Damiani in Petri Teulerii, respective favores prioratus huiusmodi quod longe antea dictus Raymundus possederat preter et contra mentem dicti Raymundi resignandum in Romana curia fabricavit, propter quod prefati exponentes excommunicationis incurrerent sententiam in tales generaliter promulgatam et de premissa et post obitum dicti Raymundi captus per officiarios Bitterenses contra prefatos exponentes informationibus et ipsis culpabilibus inventis dicti exponentes de mandato prefati episcopi carceribus mancipati fuerunt in quibus medio eorum iuramento plura falsa deposuerunt et deiecerunt pariurii reatum committenda et tandem omnia premissa vera esse confessi sunt. Cum autem, Pater Sancte, licet dicti exponentes dictam instantiam cuidam mercatori et illud ad Romanam curiam pro expeditione dictorum prioratuum mitteret tradiderunt, tamen ignorantes an vigore illius expeditio aliqua fuerit subsecuta et si aliqua expeditio subsecuta fuerit, illi penitus renunciare et omnia premissa retractare parati sunt, dictusque Guilhermus officio notariatus per eum ad effectum predictum suscepto // minime uti intendat et illi ex nunc renunciat ac ipse et dictus Petrus premissa commisisse doluerit prout dolet de presenti ac quilibet eorum cupit ex magno devotionis fervore in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare. Quare supplicatur humiliter Sanctitati Vestre pro parte dictorum exponentium quatenus ipsos et eorum quemlibet a dicta sentensia falsa mendaci fraudis malicie et pariurii reatibus et excessibus huiusmodi ac peccatis eorum aliis etc absolvi necnon cum eis et eorum quolibet super irregularitate per eos et eorum quemlibet ex premissis etiam, quia sic ligati missas et alia divina non tamen in contemptum clavium celebraverunt officia et alias immiscuerunt se eisdem contracta quodque eorum quilibet in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare et Guilhermus in Bitterensi et Petrus prefati in collegiata Sancti Affrodissi clericus Bitterensis beneficia predicta per eos respective obtenta retinere et in futurum eis et eorum cuilibet et conferenda beneficia ecclesiastica recipere et similiter retinere libere et licite possint et valeant dispensari omnemque inhabilitatis notam et infamie maculam ex premissis insurgentes circa eos et eorum quemlibet aboleri misericorditer mandare dignemini de gratia speciali et expresso non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac premissis et aliis in contrarium facientibus quibuscumque.

Fiat de speciali et expresso de absolutione et quoad retensionem beneficiorum quatenus ad privationem non procedatur et sine preiuditio, Antonius, episcopus Agiensis, regens.

Et quod committantur eorum ordinario. Fiat, Antonius.

21

Rome, 19 août 1508.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 54, f. 266r.
[m. g.] .XIIII. kalendas septembris.
[m. d.] Magalonensis.

Nobilis soror Gerentone de Sancto Felice, professa domus Prulhiani de Montepesulano ordinis predicatorum Magalonensis diocesis, exponit quod ipsa propter certas legitimas causas non potest cum animi sui quiete in dicta domo et ordine ulterius permanere et propterea transferendi se ad ordinem Beate Marie Annunciate seu ad aliquem alium ordinem ubi par vel arctior vigeat observantia regularis indulgere licentiam per Sedem apostolicam cupit. Supplicatur etc quatenus sibi ut sui superioris per se vel alium petita licentia licet non obtenta ad ordinem Beate Marie Annunciate seu ad quemcumque alium ordinem ubi par vel arctior vigeat observantia regularis in qua benevolas invenerit receptrices se hac vice transferre et in eo professione in dictis domo et ordine predictorum huiusmodi facta non obstante gratum Domino reddere famulatum licentia impartiri misericorditer dignemini ipsam postquam in dicto ordine Beate Marie seu quocumque alio ordine ut prefertur professa fuerit a dicte domus et ordinis observantia absolventibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis necnon domus et ordinis predictorum statutis et priviligiis ceterisque etc.

Fiat de speciali, Iohannes, episcopus Iserniensis, regens 28.

22

Rome, 19 décembre 1509.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 55, f. 25v-26v.
[m. g.] .XIIII. kalendas ianuarii.
[m. d.] Magalonensis.

Anquetus Saladini, clericus Magalonensis diocesis, exponit quod cum alias inter ipsum et quendam Iohannem Bertrandi barbitonsorem plura iniuriosa verba habita fuissent ad armaque devenissent, prefatus exponens iracundie calore correptus in eundem eius adversarium quendam lapidem non tamen animo nec intentione illum interficiendi proiecit, // non tamen eumdem percussit sed a casu quendam Nicolaum Roque, qui antea fere spatio quindecim annorum gravissimo et contagio morbo apud Gallicos Neapolitano nuncupato laboraverat postmodum Domino faciente infirmitate premissa aut eius malo regimine incuriaque medicorum vel huiusmodi ut dubitatur percussione causa rebus humanis exemptus fuit. Cum autem, Pater Sancte, prefatus exponens in morte dicti quondam Iohannis alias quam ut premittitur culpabilis non fuerit, sed de ea plurimum doluerit prout dolet de presenti et postmodum anime sue saluti consulere volens et pro culpa si quam propter premissa incurrisset penam et penitentiam spontanea et libera voluntate assumere cupiens eius ordinarium adivit idemque ordinarius non habito respectu ad premissa casualiter et inopinate facta ex eius ordinarie satisfactione previa iniuriam passo quandam penitentiam publicam ac eidem exponenti intollerabilem imposuit ad nonnullis iniuriis et per triennum in arctissimis et teterrimis compedibus mancipari debere in quibus iam longo tempore detentus fuit et in presentiarum ipsis compedibus detinetur pro huiusmodi pena et penitentia adimplenda non sine maximo dolore et acerbissima sui corporis afflictione dubitaturque quod si amplius detinetur in eisdem de eiusdem desperatione aut potius de morte quam de vita attenta dicte pene et penitentie acerbitate sic et taliter quod pena et penitentia predicta que salutarum esse deberet potius sit ad ipsius salutis interritum quam salvationem unde cum postea super hoc eius ordinarius requisitus fuisset seu hoc facere ex certis causis animum suum moventibus proposuisset tandem hoc fieri minime posse absque Sedis apostolice mandato formidavit, qua propter prefatus exponens cupiat ex magno devotionis fervore ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri penitentiamque predictam sibi penitus intollerabilem in alia pietatis opera commutari et cum bonorum mentium si timere // ubi culpa minime reperitur. Supplicatur etc quatenus ipsum a quibuscunque sententiis censuris et penis etiam ecclesiasticis quas forsan propter premissa incurrit homicidii reatu et excessibus huiusmodi absolvi penitentiam autem predictam ut prefertur acerbissimam eidem exponenti in ocultam et remitiorem ac alia commutari necnon super irregularitate per eum ex premissis forsan contracta quodque premissis non obstantibus suo clericali caractere uti ac ad 4or minores ordines etc et unum beneficium ecclesiasticum simplex retinere et si ex fructibus etc unum aliud simile recipere et retinere libere et licite possit et valeat dispensari omnemque inhabilitatis notam et infamie maculam ex premissis insurgentes circa eum penitus aboleri misericorditer mandare etc.

Fiat de speciali et expresso ad promotores dumtaxat, Iohannes, episcopus Iserniensis, regens.

23

Rome, 26 février 1510.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 55, f. 97v-98r.
[m. g.] .IIII. kalendas martii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Gerbillon, taxatio .x. 29

Nicolaus de Sarratis, subdiaconus rector parrochialis ecclesie prioratus nuncupate Sancte Eulalie de Valle et eius annexorum de Vico de Mirisvallibus 30 Magalonensis diocesis, // per canonicos ecclesie Magalonensis ordinis Sancti Augustini teneri solite, supplicat quatenus secum ut ratione quam in commendam obtinet et quarumcumque aliarum parrochialium ecclesiarum seu beneficiorum per ipsum pro tempore obtentorum et obtinendorum in quocumque loco ubi studium vigeat generale in facultatibus a iure seu quacumque dispensatione premissis huic ad septennium studendo et egendo ac gradus et insignia doctorattus recipiendo actusque scolasticos exercendo ad diaconatus et presbiteratus ordines promoveri minime nec ad id a quoquam invitus cogi aut coartari valeat durante huiusmodi septennio dispensare misericorditer dignemini non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis ceterisque etc proviso quod ecclesiastica et alia beneficia si que obtinet debitis propterea etc.

Fiat de speciali, Iohannes, episcopus Iserniensis, regens.

24

Rome, 7 mars 1512.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 57, f. 163r-v.
[m. g.] Iniectio.
[m. g.] Nonis martii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Gerbillon, taxatio .XVIIII.

Nicolaus de Sarratis, perpetuus commendatarius parrochialis ecclesie sive prioratus regularis Beate Eulalie de Valle alias de Mirisvalibus ab ecclesia Magalonensis ordinis Sancti Augustini dependentis, exponit quod alias inter ipsum et quendam Ramonetum Caylar laicum dicte vel alterius diocesis in oppido Montispesulani, in quo ipse exponens ad presens actu studet, nonnullis iniuriosis et altercatoriis verbis et rixa exortis et prolatis exponens ipse non animo deliberato sed a casu in eadem rixa quadam ense quem secum deferebat policem manus sinistre eiusdem Ramoneti amputavit. Super quibus supplicatur pro parte exponentis qui propterea eidem Ramoneto satisfecit seu saltem amicabiliter concordavit ipsum a quibuscumque sententiis censuris et penis etiam ecclesiasticis si quas premissorum occasione incurrit mutilationis reatu et excessibus huiusmodi etc absolvi secumque super irregularitate per eum ex premissis contracta quodque eisdem premissis non obstantibus ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri et in illis // etiam in altaris ministerio ministrare ac dictam parrochialem ecclesiam sive prioratum necnon Beate Marie de Vico illi annexum ac quecunque alia per eum forsan obtenta retinere sibique in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica compatibilia et incompatibilia quatenus ad illa obtinenda secum fuerit legitime dispensatum recipere et similiter retinere libere et licite possit et valeat dispensari omnemque etc aboleri mandare dignemini non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis necnon statutis et consuetudinibus ecclesie sive prioratus predictorum ceterisque etc.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius regens 31.

Committatur abbatibus Sanctorum Tiberii 32 et Vallismagne 33 monasteriorum Agathensis diocesis ac priori ecclesie collegiate Sanctorum Benedicti et Germani Magalonensis diocesis. Fiat, Mercurius.

25

Rome, 30 octobre 1515.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 59, f. 570r-v.
[m. g.] Declaratoria iuris.
[m. g.] 3° kalendas novembris.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Idem 34, taxatio .IIII. 3.

Antonius Gervasii, presbiter Magalonensis diocesis, exponit quod alias ipse suasionibus nonnullorum inductus domum fratrum predicatorum Montispesulani dicte Magalonensis diocesis intravit et habitum per fratres illius deferri solitum suscepit professionem quam per eosdem fratres emitti solitam ante quartumdecimum sue etatis annum per vim et metum qui in constantem sue etatis cadere poterant compulsus emisit regularem nullatenus animo vel intentione gerens, quod propterea vellet aut deberet ordini huiusmodi sue religioni in genere vel in specie obligari et cum primum ad etatem legitimam pervenit ab huiusmodi professione reclamavit et in huiusmodi reclamatione persistens forsan ad omnes sacros etiam presbiteratus ordines alias tamen rite se promoveri fecit et in eadem domo donec ad strictiorem observantiam regularem reducta extitit permansit et tandem habitu suo regulari dimisso ad seculum est reversus in quo dies suos sub Domini timore finire concupiscit. Quare supplicatur etc pro parte dicti oratoris ut ne premissorum occasione suorum status et fame ac // rerum dispendiis affici possit quatenus si vocatis qui fuerunt evocandi canonice constiterit de assertis prefatum oratorem ordini sive religioni huiusmodi in genere vel in specie minime obligari nec ad regularem observantiam teneri sed eisdem premissis non obstantibus in seculo ut secularis presbiter remanere et quecunque beneficia ecclesiastica compatibilia sibi in futurum canonice conferenda recipere et in paternis et maternis bonis ut prius succedere libere et licite posse apostolica auctoritate nunciari et declarari mandare dignemini in forma.

Fiat in forma, Mercurius regens.

Et committatur episcopo Troianensi 35 ad presens in civitate Avinionensi residenti et abbati monasterii Sancti Tiberii Bitterensis diocesis et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

26

Rome, 3 septembre 1517.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 61, f. 406v 36.
[m. g.] .III. nonas septembris.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hancius, taxatio .II.

Catherina, filia Ludovici de Lestrade 37 notarii Montispessulani, puella Magalonensis diocesis, suplicat quatenus cum ipsa que defectum natalium patitur de soluto genita et soluta quod aliquem quem maluerit de approbatis ordinibus ingredi et postquam ingressa et in eo vinculo professionis astricta fuerit ad omnes dumtaxat ipsius ordinis officia et administrationes citra abbatiam licite possit eligi et assumi misericorditer dispensari defectu predicto constitutionibus et ordinationibus apostolicis et statutis et consuetudinibus ordinis quem eam ingredi contigerit etc iuramento etc roboratis statutis et consuetudinibus ceterisque contrariis non obstantibus quibuscumque de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius.

27

Rome, 7 septembre 1517.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 61, f. 291r-v 38.
[m. g.] Absque litteris dimissorialibus.
[m. g.] Rome, .VII. idus septembris.
[m. d.] Florentinus vel Magalonensis.
[centre] Hancius, taxatio .VIII.

Petrus Iohannes de Apothecariis, clericus Florentinus ad presens Montispessuli Magalonensis diocesis commorans, exponit quod alias ipse tanquam simplex et iurisignarus nullis a suo diocesano litteris dimissorialibus obtentis per tunc episcopum Magalonensem aut alium catholicum antistitem gratiam et communionem Sedis apostolice habentem se clericali // caractere alias tamen rite insigniri fecit, propter quod suspensionis incurrit sententiam in tales per constitutionem felicis recordationis Pii pape .II. que incipit « Cum ex sacrorum ordinum etc. » generaliter promulgatam. Super quibus suplicatur etc quatenus ipsum Iohannem Petrum a dicta suspensionis sententia et excessibus huiusmodi absolvi demum cum eo quod premissis non obstantibus dicto suo clericali caractere perinde ac si a dicto suo ordinario promotus fuisset uti ac ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri et quecumque beneficia ecclesiastica compatibilia sibi in futurum canonice conferenda recipere et retinere libere et licite possit et valeat misericorditer dispensari mandare dignemini non obstantibus apostolicis ac in provincialibus et sinodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus ceterisque contrariis quibuscumque de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius regens.

Et committatur officiali Magalonensi attento quod orator in diocesi Magalonensi residet.Fiat, Mercurius.

28-29

Rome, 18 juillet 1518.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 63, f. 392r-v.
[m. g.] Declaratoria iuris.
[m. g.] .xv. kalendas augusti.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hominis, taxatio .III. 3.

Guillermus de Cambis, presbiter Magalonensis, exponit quod alias ipse tunc in minori etate constitutus suasionibus nonnullorum vim et metum qui caderet poterant inconstantem virum inducentem domum sive conventum fratrum Carmelitarum oppidi Lunelli Novi 39 dicte diocesis intravit et habitum per illius religiosos gestari solitum suscepit professionem quem per eosdem fratres emitti solitam ante quartumdecimum eiusdem etatis annum completum emisit regularem nullathenus tamen animo vel intentione gerens quod propterea vellet aut deberet ordini huiusmodi seu religioni in genere vel in specie quomodolibet obligari sed cum primum et postquam dictus ordo ad strictiorem observantiam quam ipse sic ingressus reductus fuerat vi et metu huiusmodi cessantibus commode potuerit domum seu conventum huiusmodi habitu suo et regula dimissis exivit et ad seculum est reversus in quo dies suos sub Dei timore finire concuspicit, ab aliquibus tamen simplicibus etc. Suplicatur etc quatenus vocato guardiano dicti conventus sive domus aut alias constiterit de assertis oratorem ipsum ordini sive religioni huiusmodi in genere vel in specie quomodolibet minime obligatum esse sed premissis non obstantibus in seculo ut presbiter secularis remanere et quecumque quotcumque et qualiacumque beneficia ecclesiastica compatibilia sibi canonice conferenda recipere et retinere libere possit declarari et nuntiari mandare dignemini in forma.

[m. d.] Magalonensis.
[centre] Idem, taxatio .IIII. 3.

Similis ex parte Iohannes Colardi, presbiteri Magalonensis diocesis.
Fiat in forma pro omnibus, Mercurius regens. //

Committatur episcopo Troianensi ad presens in civitate Avinionensi residenti et priori prioratus conventualis Beate Marie oppidi Montispessulani Magalonensis diocesis a Dominico Petri canonico ecclesie Avinionensis et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

30

Rome, 9 septembre 1518.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 63, f. 519r.
[m. g.] Declaratoria iuris religionis.
[m. g.] .V. idus septembris.
[m. g.] Magalonensis.
[centre] Gomini, taxatio .IIII. 3.

Benedictus Bellet, presbiter Magalonensis diocesis, exponit quod olim ipse in puerili etate constitutus persuasionibus et inductionibus ac vi et metu eius genitoris qui cadere poterant inconstantem virum quandam domum seu conventum Sancti Francisci ordinis Fratrum minorum Monstispessulani eiusdem diocesis intravit habituque per dicti ordinis fratres gestari solito per ipsum suscepto in eodem conventu per aliquot annos moram traxit professionemque per dicti ordinis fratres emitti solitam emisit regularem non tamen animo nec intentione gerens quod propterea vellet aut deberet ordini et religioni huiusmodi in genere vel in specie quomodolibet obligari et quam adveniente etate legitima nunquam tacite vel expresse ratificavit sed semper ab illa reclamavit et pro se status fuit prout reclamat de presenti et protestatur quod propterea molebat nec intendebat ordini huiusmodi in genere nec in specie quomodolibet obligati sed vi et metu predictis sic stantibus ac in dictis protestationibus et reclamationibus persistens ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promotus fuit et tandem vi et metu predictis cessantibus cum primum potuit captata tandem per eum oportunitate ad seculum in quo dies suos ut presbiter secularis finire cupit est reversus, ab aliquibus tamen simplicibus etc. Suplicatur etc quatenus si vocato ad hoc in Romana curia dicti ordinis procuratore generali oratorem ipsum premissorum occasione ordini et religioni predictis in genere vel in specie nullathenus obligatum seu astrictum esse sed premissis non obstantibus in seculo ut presbiter secularis remanere in omnibusque suis sic per eum susceptis ordinibus etiam in alteris ministerio ministrare sibique in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica quecumque quotcumque et qua fuerint invicem tamen se compatientia recipere et retinere libere et licite posse alio sibi non obstante canonico impedimento nuntiari et declarari mandare misericorditer dignemini in forma.

Fiat in forma, Mercurius, regens.

Committatur episcopo Sancti Leonis 40 et Petro Meriel 41 Sanctitatis Vestre penitentiariis ad presens in Romana curia residentibus. Fiat, Mercurius.

31

Rome, 3 mars 1519.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 63, f. 965v.
[m. g.] Absolutio ab irregularitate.
[m. g.] .V. nonas martii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Cencius, taxatio .X.

Petrus Boloix, prior prioratus monasterii Beate Marie de Monte Albedone ordinis Grandismontensis Magalonensis diocesis, exponit quod cum ipse alias in villa Montispessulani sollemnizatori matrimonii cuiusdam neptis sue interesset, ex animi levitate cum secularibus personis et dicta nepte sua publice et per diversa loca dicte ville ad sonum libitinum coreum duxit et alias se eisdem secularibus immiscuit habitu tamen suo regulari retento, propter quod nonnullas sententias censuras et penas ecclesiasticas in tales per dicti ordinis constitutiones et statuta seu alias a iure promulgatas incurrisse dubitat, et sic forsan ligatus missas et alia divina non tamen in contemptum clavium celebrando et alias se illis immiscendo eisdem irregularitatem contraxisse dubitat. Suplicatur etc quatenus oratorem ipsum a quibuscumque sententiis censuris et penis etiam ecclesiasticis si ipsas propter premissa incurrerit et excessibus huiusmodi necnon peccatis suis aliis nisi talia sint etc absolvi demum etc super irregularitate si quem propter premissa contraxerit quodque in suis sacris ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare et in ordine predicto altissimo Domino famulari libere et licite possit misericorditer dispensari mandare dignemini cum eodem de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius regens.

Committatur Sancti Salvatoris 42 et Sancte Anne 43 secularium et collegiarum ecclesiarum ville Montispessulani prioribus Magalonensis diocesis et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

32

Rome, 22 juillet 1520.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 66, f. 474v-475r.
[m. g.] Standi extra.
[m. g.] .XI. kalendas augustti.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hantius, taxatio .XXII.

Guillermus Roqueti, frater domus Sancti Dominici Montispessulani ordinis fratrum predicatorum Magalonensis diocesis, sacre theologie professor et doctor universitatis Montispessulani, exponit quod licet alias in quintodecimo vel circa sue etatis anno constitutus ordinem ipsum in conventu Albiensi professus fuerit et in eodem regulares observantias eiusdem laudabiliter observando per novem annos vel circa vixerit, deinde ad conventum Montispessulani ratione lecture et observantie per suum generalem translatus fuerit et in eodem conventu per plures annos prior fuerit, deinde in eodem magister effectus in dicto conventu per plures annos vixerit, tamen successu temporis tum propter dicti ordinis regulares observantias et variata statuta tum etiam propter reformationes et arctiorem modum vivendi forsan auctoritate apostolica approbata et confirmata ac nonnullas infirmitates quas patitur, non sperat ulterius infra claustra conventuum et domorum dicti ordinis absque graviori corporis sui periculo permanere nec austeritates dicti ordinis propter persone sue et stomachi debilitatem sufferre posse, et propterea cuperet in domibus parentum et consanguineorum seu affinium suorum aut aliquo alio loco honesto morari et residuum dierum suorum finire et interim alicui beneficio ecclesiastico etiam curato pro sustensatione sicut gradui suo convenit in divinis deservitur. Suplicatur ut sui superioris licentia super hoc per se vel per alium seu alios suo nomine petita licet non obtenta in domibus parentum consanguineorum seu amicorum suorum aut aliquo alio loco honesto habitu suo regulari semper retento ac religiose et honeste sub obedientia et correctione ordinarii loci in quo eum pro tempore residere contigerit morari permanere et interim alicui beneficio ecclesiastico etiam curato de illud obtenta licentia in divinis deservire, Christi fidelium confessiones audire et eos a casibus parrochialium ecclesiarum rectoribus a iure permissis absolvere ac ipsis penitentiam salutarem // pro modo culpe iniungere dictique beneficii parrochianorum curam exercere, verbum Dei Christi populo predicatum ac Eucharistiam et alia sacramenta ecclesiastica eis nuntiare elemosinasque etc convertere et de bonis per episcopum licite acquisitis et acquirendis disponere libere et licite possit et valeat indulgeri ac licentiam concedere pariter et facultatem dignemini non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac conventus et ordinis predictorum etiam iuramento etc roboratis statutis et consuetudinibus privilegiisque indultis et litteris apostolicis conventui et ordini predictis necnon generali seu provinciali aut quibusvis aliis super consuetudinibus reformationibus et personis eiusdem ordinis coniunctim vel divisim per Sedem apostolicam aut mare magnum sive alias per quasvis litteras apostolicas sub quibusvis verborum formis et clausulis etiam derogatorium etc contra premissa forsan concessis confirmatis et invocatis, etiam si pro illorum etiam servanda esset, illorum omnium tenores ac si de verbo ad verbum insererentur presentibus pro sufficienter expressis et insertis habentes quibus videlicet et singulis illis alias in suo robore permansuris hac vice dumtaxat specialiter ac expresse derogare placent ceterisque contrariis quibuscumque de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius regens.

Committatur Avinionensi et Albiensi ac Magalonensi officialibus et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

33

Rome, 7 mai 1521.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 68, f. 197v.
[m. g.] Absolutio a fornicatione.
[m. g.] Nonis maii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hominis, taxatio .XXXVII.

Anthonius Orynel, presbiter canonicus ecclesie Magalonensis ordinis Sancti Augustini canonicorum regularium ac prior prioratus Sancti Augustini dicti ordinis Magalonensis diocesis, exponit quod postquam alias ipse sui salutis inmemor et nonnulli alii eius socii nocturno tempore quandam mulierem inhonestam uxoratam de incontinentia suspectam tunc extra suum domicilium vagantem acceperunt et eandem verberaverant ac forsan carnaliter cognoverant, orator ipse per officiarios capituli dicte ecclesie Magalonensis captus et arrestatus ac interrogatus se in premissis interfuisse nec ad illa faciendum auxilium neque consilium dedisse medio eius iuramento respondit. Cum autem, Pater Sancte, predictus orator premissa commisisse ab intimis doluerit prout dolet de presenti cupiatque ex magno devotionis fervore in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare, suplicatur etc quatenus oratorem ipsum ab excommunicationis et quibusvis aliis sententiis censuris et penis etiam excommunicationis quis premissorum occasione incurrit adulterii et fornicationis ac pariurii reatibus et excessibus huiusmodi necnon peccatis suis aliis etc absolvi necnon super irregularitate per eum ex premissis contracta quodque eisdem premissis non obstantibus in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare et dictum prioratum ac quecumque alia per eum forsan obtenta sine preiudicio retinere sibique in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica compatibilia dicti ordinis recipere et retinere libere et licite possit et valeat misericorditer dispensari ipsumque in eum in quo antequam premissa commisisset erat statum restituere omnemque etc aboleri mandare dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius, regens.

Committatur preposito ecclesie Sanctorum Benedicti et Germani ac officiali Magalonensi et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

34

Rome, 22 août 1521.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 68, f. 456v.
[m. g.] Absolutio.
[m. g.] .XI. kalendas septembris.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hominis, taxatio .XXVIII.

Antonius Dominici et Guillermus Capella, presbiteri monachi monasterii Beate Marie de Monte Elbedone Grandismontensis ordinis Magalonensis diocesis, exponit quod alias videlicet die Resurrectionis Domini nostri Jhesu Christi ultimo elapso ad preces et requisitionem nonnullorum christianorum qui propter pestem in oppido Montispesulani seu illius districte hinc urgentem ab eodem oppido et illius districtu aufugerant et prope dictum monasterium in certis locis se receperant necnon eiusdem Antonii dicti monasterii sindici, idem Guillermus eosdem Christi fideles absque tamen eorumdem Christi fidelium rectoris licentia in confessione audivit et ipsos a peccatis suis absolvit ac eisdem sacramenta ecclesiastica ministravit, propter quod ipsi Antonius et Guillermus dubitant aliquas sententias censuras et penas incurrisse, et illis ligati tamquam simplices missas et alia divina officia non tamen in contemptum clavium celebrarunt et alias se eisdem immiscerunt. Cum autem, Pater Sancte, prefati Antonius et Guillermus premissi commisisse ab intimis doleant et de cetera similibus se abstinere intendant cupiantque ex magno devotionis fervore in sacris ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare, suplicatur etc quatenus ipsos Antonium et Guillermum ab excommunicationis et quibusvis aliis sententiis censuris et penis si quas premissorum occasione tam per statuta et constitutiones monasterii et ordinis predictorum ac provinciales et synodales quas alias a iure vel ab homine latas incurrerunt et excessibus huiusmodi necnon peccatis suis a his etc absolvi demum etc super irregularitate per eos et eorum quemlibet ex premissis contracta quodque eisdem premissis non obstantibus in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare, ac Antonius administrationem domus sive prioratus de Petrosio 44 Caturcensis diocesis meritibus dicti monasterii continuare libere et licite possent et valeant cum eisdem dispensari non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis necnon statutis et consuetudinibus monasterii et ordinis predictorum iuramento etc roboratis ceterisque contrariis quibuscumque dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius, regens.

35

Rome, 15 janvier 1522.
Archivio Apostolico Vaticano, Arm. XXXII, n° 61, f. 32v 45.
[m. g.] Absolutio ab excommunicationis sententia.
[m. g.] .XVIII. kalendas februarii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hominis, taxatio .XXII. ½.

Iohannes Brondelli, presbiter Magalonensis diocesis, exponit quod alias ipse tamquam simplex et iurisignarus cuiusdam dispensationis super defectu natalium quem patitur de illicito et dannato coitu procreatus sibi a quodam comite palatino concesse pretextu tunc minor annis agens etiam propter certa eius demerita extra diocesim Magalonensem relegatus et bannitus nullisque sibi suffragantibus litteris dimissorialibus sui episcopi Magalonensis se fecit alias tamen rite clericali caractere insigniri ac ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri et forsan in illis promotus etiam in altaris ministerio pluries ministravit, propter quod orator ipse per dictum episcopum seu illius officialem ab excommunicatione eorumdem sic susceptorum ordinum suspensus et ad illos exercendum inhabilis declaratus fuit. Cum autem prefatus orator premissa commisisse ab intimis doleat nullisque aliis sententiis censuris et penis quominus in suis sic susceptis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare possit ligatus extitit necnon ad etatem legittimum tam perveneat cupiatque ex magno devotionis fervore in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare, supplicatur etc quatenus oratorem ipsum ab excommunicationis et suspensionis aliisque sententiis censuris et penis quas premissorum occasione incurrit et excessibus huiusmodi sue vite absolvi etc necnon super irregularitate per eum ex premissis contracta quodque eisdem premissis ac defectu natalium huiusmodi non obstantibus in suis sic susceptis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare ac unum beneficium ecclesiasticum etiam si curam habet animarum recipere et retinere libere et licite possit et valeat nunc dispensari cum eodem ita tamen quod id presbiter prout requiret onus beneficii quod eum post dispensationem huiusmodi vigore obtinere contigerit in eodem personaliter resideat alioquin dicte dispensationis gratia quo ad ipsum beneficium nullius penitus sit momenti misericorditer mandare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius, regens.

Committatur episcopo Magalonensi vel eius vicario in spiritualibus seu officiali generali et Sancte Anne ac Sancti Salvatoris ville Montispesulani Magalonensis diocesis ecclesiarum prioribus et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

36

Rome, 26 septembre 1522.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 70, f. 56r-v.
[m. g.] Absolutio ab excommunicationis sententia.
[m. g.] .VI. kalendas octobris.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Cordellas, taxatio .III.

Iacobus Monachi, canonicus ecclesie Magalonensis ordinis Sancti Augustini, exponit quod postquam alias sibi de prioratu Sancti Iohannis de Bodia 46 Magalonensis vel alterius diocesis tunc per resignationem Anthoni Pernelle clerici de illo quod tunc obtinebat ex causa permutationis cum certo alio beneficio quod dictus orator tunc obtinebat factam vacante et de Anthonio certa pensio annua super fructibus dicti prioratus cum retentione domus claustralis easdem ad ipsius Anthonii vitam reservata fuerat, prefatus Anthonius // asserens in processu per executorem apostolicum in litteris dicte reservationis deputatum fulminato seu alias moneri eundem oratorem sub excommunicationis pena quatenus domum claustralem predictam sibi vacuam dimitteret processum sive fulminationem seu monitionem et censuras prefatas huiusmodi prefato oratore per quemdam executorem sive subexecutorem intimari fecit, absque eo quod orator copiam processus et alio pro premissibus habuerit a quibusquidem intimationibus et monitionibus idem orator qui semper intellexit et intelligit quod ipse Anthonius una cum oratore et servitoribus ecclesie in divinis deservientibus in dicta domo residere et commorari posset ad Sedem apostolicam appellavit et deinde missas et alias divina officia non tamen in contemptum clavium celebravit et alias se eisdem immiscuit et quamvis dictus orator qui hactenus propter diuturnam Sedis apostolice vacationem dictam appellationem non extitit prosecutus nullam propterea excommunicationem forsan incurrerit. Tamen quia dictus Anthonius veritatem asserere ipsum oratorem pro eo quod monitioni non paruit seu alias propter premissa excommunicationis similia innodatum fuisse et bonarum meritum est ubi culpam ubi culpa forsan minime requiritur, suplicatur etc quatenus oratorem ipsum recepto prius ab eo iuramento quod iudicis cui causa appellationis huiusmodi commissa fuerit vel se appellationi ipsi renuntiare maluerit aut appellatio ipsa deserta fuerit mandatis iudicum ipsorum super hiis super quibus excommunicatus dicitur parebit a dicta et quibusvis aliis sententiis censuris et penis quas propter premissa forsan incurrit et excessibus huiusmodi absolvi ad cautelam etc necnon cum eo super irregularitate ex premissis contracta quodque eisdem premissis non obstantibus in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare ac dictum prioratum et alia que obtinet sive preiudicio retinere sibique in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica cum cura et sine cura quecumque et qualiacumque obtinere libere et licite possit et valeat misericorditer dispensari non obstantibus premissis ac consuetudinibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contraris quibuscumque mandare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius, regens.

Committatur preposito Sanctorum Benedicti et Germani et priori Sancte Anne collegiatarum ecclesiarum Montispesulani, Magalonensis diocesis, et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

37

Rome, 25 novembre 1522.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 70, f. 147v-148r.
[m. g.] Licentia ducendi vitam heremiticam.
[m. g.] .VIII. kalendas decembris.
[m. d.] Montispessulani.
[centre] Hantius, taxatio .XIII.

Iohannes Autinhac, ordinis fratrum minorum conventualium nuncupatorum professor, exponit quod ipse qui presbiter est non valet ulterius in domo fratrum minorum conventualium Montispessulani provincie Sancti Ludovici secundum morem dicti ordinis propter persecutiones et reformationes // ac novas asperitates per Alexandrum Rosseti 47 eiusdem ordinis minorum fratrum pro commissario apostolico se gerentem factas cum animi sui quiete et sana conscientia permanere, cupit propterea ob melioris vite frugem in heremitorio Sancti Baudilii 48 Magalonensis vel alterius diocesis per capitulum ecclesie Magalonensis sibi concesso quamdiu vixerit morari et permanere. Supplicatur quatenus sibi et quandiu vixerit in predicto heremitorio vitam heremiticam dummodo sub obedientia et correctione moderni et pro tempore existentis episcopi Magalonensis vivendo morari et permanere libere et licite possit et valeat vero exeuntibus premissis indulgere ac licentiam impartiri ipsum a predicto ordine fratrum minorum penitus absolventes et eximentes non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis privilegiis quoque et indultis predicto ordini minorum ac illius generali provinciali et quibuscumque aliis personis eiusdem ordinis superioribus per Sedem apostolicam etiam in forma brevis per felicis recordationis Leonem papam .X. in genere vel in specie concessis confermatis et invocatis etiam si talia forent que pro illorum sufficiente derogatione de illis eorumque totis teneribus specialis specifica expressa et individua ac de verbo ab verbum non autem per clausulas idem importantes mentio seu quevis alia expressis habenda aut exquisita forma servanda esset quibus illorum tenores ac si de verbo ad verbum insererentur presentibus pro sufficienter expressis habentes, illis alias in suo robore permansuris hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogare placent ceterisque contrariis quibuscumque de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius, regens.

38

Rome, 21 février 1523.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 70, f. 216v-217r.
[m. g.] Pro oratore qui litteras prime tonsure non reperit.
[m. g.] .XI. kalendas martii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hominis, taxatio .IIII. 2.

Petrus de Costa, presbiter canonicus ecclesie Magalonensis ordinis Sancti Augustini canonicorum regularium ordinem ipsum expresse professus, exponit quod licet ipse alias rite a suo ordinario clericali carractere insignitus ac tandem ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promotus fuerit, et in illis etiam in altaris ministerio pluries ac pluries a viginti annis citra aut circa ministraverit, necnon pro presbitero in presbiteratus ordine constituto habitum et vestes iuxta sui ordinis regularia instituta deferens se nominaverit vel reportaverit, ac ab omnibus aliis cum cognoscentibus habitus nominatus et reputatus fuerit, ac ab omnibus aliis eum cognoscere licet habitus nominatus et reputatus fuerit. Quia tamen propter eiusdem antistitis eum ordinantis N. etc notarii seu secretarii tunc scribendis et testium tunc presentium obitum vel librorum seu scripturarum per dictionem aut alios sinistros eventus de litteris receptionis prime tonsure seu clericalis carracteris // aliquam fidem facere posse non valet, dubitat a nonnullis simplicibus et iurisignaris ac ipsius forsan emulis asseri posse ipsum huiusmodi clericali caractere ac illius privilegiis minime uti posse ad quorum etc obstruenda. Suplicatur etc quatenus iudicibus infrascriptis et eorum cuilibet si vocatis vocandis eis constiterit quod dictus orator clericus semper habitus tentus nominatus et reputatus fuerit ac super premissis recepto eiusdem oratoris iuramento quod rite clericali caractere huiusmodi insignitus fuerit declarent oratorem ipsum premissis non obstantibus dicto clericali caractere illiusque privilegiis uti posse ac pro tali habere nuntiari et reputari debent necnon ad docendum de litteris receptionis huiusmodi clericalis caracteris a quocumque quavis etiam apostolica auctoritate fungente cogi seu compelli non debere sed in omnibus suis ordinibus postmodum receptis etiam in altaris ministerio ministrare et sacramentum ecclesie Sanctissime Trinitatis insule Magalone 49 ac prioratum regularem Sancti Andree de Novisgentibus 50 ordinis et diocesis predictorum, necnon alia forsan per eum obtenta retinere sibique in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica compatibilia dicti ordinis recipere et similiter retinere libere et licite posse alio sibi non obstante canonico declarent et nuntient mandare dignemini non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis necnon statutis et consuetudinibus etiam Magalonensis predicte ceterisque in contrarium facientibus quibuscumque in forma.

Fiat in forma, Mercurius, regens.

Committatur Sancti Salvatoris et Sancte Anne prioribus ac preposito Sanctorum Benedicti et Germani ville Montispessulani Magalonensis diocesis et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

39

Rome, 21 mai 1524.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 72, f. 661r-v.
[m. g.] Assistentia etc.
[m. g.] .XII. kalendas iulii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Gladiatoris, taxatio .VII.

Iohannes Autinhac, ordinis fratrum minorum conventualium nuncupatorum professor, exponit quod cum alias ipse qui presbiter est non ulterius in domo fratrum minorum conventualium Montispessulani provincie Sancti Ludovici secundum morem dicti ordinis propter certas persecutiones et reformationes ac novas asperitates per Alexandrum Rosseti eiusdem ordinis minorum fratrum pro commissario apostolico se gerentem factas cum animi sui quiete et sana conscientia ulterius permanere non valeret et propterea ob melioris vite frugem in heremitorio Sancti Baudilii Magalonensis vel alterius diocesis per capitulum ecclesie Magalonensis sibi concesso quamdiu viveret morari et permanere cuperet quasdam litteras a Sede apostolica et sacre Penitentiarie apostolice officio emanatas obtinuit per quas sibi et quandiu vixerit in predicto heremitorio vitam heremiticam dummodo sub obedientia et correctione moderni et pro tempore existentis episcopi Magalonensis vivendo morari et permanere libere et licite possit et valeat indultum existit prout in litteris desuper confectis quarum tenorum hic haberi placeat pro excessibus plenius continetur. Cum autem, Pater Sancte, prefatus orator timeat ab episcopo Magalonensi forsan pretendente litteras huiusmodi contra constitutionem felicis recordationis Martini pape .IIII. concessas fuisse super premissis molestari prout iam forsan molestatur, suplicatur etc quatenus iudicibus infrascriptis committere et mandare ut eidem oratori in premissis efficacis defensionis presidio assistentia non permittant eum per eumdem episcopum Magalonensem vel eius vicarium non obstantibus dicta felicis recordationis Martini pape .IIII. aliisque constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac omnibus et singulis illis quibus in prefatis litteris concessis fuit non obstantibus ceterisque contrariis quibuscumque dignemini de gratia speciali.

Fiat // de speciali, Mercurius, episcopus Balneoregiensis, regens.

Et committatur preposito Magalonensi et prioris secularis et collegiate Sancte Anne Montispessulani ecclesiarum et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

40

Rome, 6 mars 1525.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 73, f. 470r.
[m. g.] Declaratoria iuris.
[m. g.] .II. nonas martii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Cecius, taxatio .IIII. 3.

Antonius de Monte Lauro 51, canonicus ecclesie Magalonensis, exponit quod licet alias ipse fuerit clericali caractere insignitus abinde citra se pro clerico gesserit et nominaverit et ab aliis eum cognoscentibus pro tali habitus tentus nominatus et etc talis fuit, quia tamen successu temporis causas testimoniales dicti in clericales caracteris casualiter perdidit nec de illis donec potest, dubitat ab aliquibus suis emulis super hoc molestari posse tempore precedente. Suplicatur etc quatenus se inquisita per iudices infrascriptos super premessis diligentius veritate reperiatur ipsum exponentem se pro clerico temuisse nominasse et reputasse ac ab aliis pro tali habitum tentum nominatum et reputatum fuisse illum dicto suo clericali caractere omnibusque illius privilegiis gratiis indultis libertatibus et exemptionibus ut potiri et gaudere libere et licite posse nec de cetero de dictis litteris testimonialibus alter docendum aut fidem faciendum teneri sed principales loco illarum sibi in iudicio et extra illud valere et suffragari debere nunciari et declarari mandare dignemini in forma.

Fiat in forma, Mercurius, episcopus Balneoregiensis, regens.

Et committatur officiali Magalonensi. Fiat, Mercurius.

41

Rome, 11 avril 1525.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 73, f. 659r.
[m. g.] Bigamia.
[m. g.] .III. idus aprilis.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Gladiatoris, taxatio .XXV.

Raymundus de Perez, filius quondam Marci etiam de Perez mercatoris dum in humanis ageret in villa Montispesulani Magalonensis diocesis moram trahentis, exponit quod postquam ipse alias in puerili etate constitutus per tunc episcopum Magalonensem clericali caractere alias tamen rite insignitus fuerat matrimonium cum una et deinde illa de medio sublata cum alia ad presens forsan vivente mulieribus virginibus successive contraxit et consummavit propter quod privilegium clericale quoad forum ecclesiasticum eo ipso amisit et illo privatus fuit. Cum autem ipse cupiat ex magno devotionis fervore premissis non obstantibus suo huiusmodi clericali caractere illiusque provilegio uti, suplicatur etc quatenus sibi ut premissis non obstantibus huiusmodi privilegio clericali in quo quidam ex dicta villa Montispesulani oriundus existebat licet ex Barchinionia oriundus esset et per dictum Marcum patrem suum adhuc puer ad dictam villam in qua dictus pater suus morribatur traductus fuisset ibidemque per plures annos permansisset expressum fuit in quibuscumque curiis et tribunalibus quocum forum ecclesiasticum uti frui et gaudere quodque in quasvis causa tam civili quam criminali civiliter vel criminaliter intentanda huiusmodi privilegium clericale retinere libere et licite possit et valeat ita quod a quibusvis coram alio quam ecclesiastico iudice et suo diocesano aut iudicium trahi aut conveniri capi vel alias iuraverat seu in persona vel bonis morari non possit neque debeat perinde ac si cum unica et virgine dumtaxat contraxisset et in suo huiusmodi privilegio clericali quod de dicta civitate Barchinonie oriundus existebat espressum fuisset indulgere plenumque et liberum concedere facultatem decerneri ex nunc irritum et inane si secus super his aquoquam quavis auctoritate attentari contigerit dignemini non obstantibus felicis recordationis dominorum Gregorii pape .X. que incipit « Altere alio » et Bonifacii pape .VIII. que incipit « Clerici » ac aliis apostolicis necnon tam in provincialibus quam synodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus ceterisque in contrarium tamen quibuscumque de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius, episcopus Balneoregiensis, regens.

Et cum assistentia que committatur decano collegiate Sancti Agricoli Avinionensis 52 et vice gerenti Avinionensi ac Guillermo Gerardi Vasionis ecclesie canonico ad presens Avinione residenti et eorum cuilibet qui assistant in latissima forma. Fiat, Mercurius.

42

Rome, 17 mai 1525.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 73, f. 856v-857r.
[m. g.] Absolutio ad cautelam.
[m. g.] .XVI. kalendas iunii.
[m. d.] Montispesulani.
[centre] Nicolaus Gladiatoris, taxatio .X.

Guillermus de Fagis, minister domus seu conventus ordinis Sanctissime Trinitatis redemptionis captivorum Montispesulani, exponit quod alias ipse quendam Iohannem de Vellibus qui antea habitu et ordine fratrum predicatorum Sancti Dominici eius professor existebat per eum relictis et habitu seculari assumpto in seculo die vagatus fuerat sub eo pretextu quod ut ipse de Vellibus se dispensationem super premissis a Sede apostolica obtinuisse asserebat anime sue saluti consulere volens in fratrem et religiosum dicte domus seu conventus recepit sibique habitum eiusdem ordinis Sanctissime Trinitatis dedit et concessit. Quia tamen licet hoc bono zelo fecerit nichilominus eo quod de prefata dispensatione de Vellibus predicti alter quam per assertionem ipsius sibi non constitit et forsan constare non potuit, dubitat aliquas censuras ecclesiasticas incurrisse. Super quibus ad tollendum omnem dubium, supplicatur etc quatenus sibi de opportuno cautele remedio misericorditer provideri discreto viro priori secularis et collegiate ecclesie Sancti Salvatoris Montispesulani Magalonensis diocesis ipsum oratorem a quibuscumque sententiis censuris et penis si quas tam a iure quam per ordinum predictorum constitutiones et statuta quomodolibet incurrit et excessibus huiusmodi absolvat necnon super irregularitate per // si quam dicto modo etiam postmodum missas et alia divina officia celebrando et alias illis se immiscendo contracta quodque premissis necnon constitutionibus et ordinationibus apostolicis et presertim felicis recordationis Martini pape .IIII. ceterisque contrariis quibuscunque non obstantibus in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare ac omnibus et singulis privilegiis gratiis indultis libertatibus et exemptionibus dicti ordinis ut prius uti poteri et gaudere libere et licite possit et valeat dispensari mandare dignemini de gratia speciali.

Fiat de speciali, Mercurius, episcopus Balneoregiensis, regens.

43

Rome, 23 novembre 1525.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 73, f. 1759r-1760r.
[m. g.] Ab homicidio.
[m. g.] .VIIII. kalendas decembris.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Galteri, taxatio .XXXVII.

Guillermus de Monte Taussone, diaconus monachus monasterii Aniane 53 ordinis Sancti Benedicti Magalonensis diocesis ordinem ipsum expresse professus, exponit quod cum alias de mense martii ultimo preteriti ipse et Iohannes de Turri, Iohannes des Salles, monachi dicti monasterii, Guillermus Frouzes presbiter secularis loci Sancti Guillermi de Desertis 54 Lodovensis diocesis, // Raymundus Arzolery, Guillermus Olie, Berengarius Iohannis dictus Solie ac Stephanus Trancon, laici habitatores dicti loci Aniane, circa horam decimam post meridiem et noctis tempore per viam sive cameram publicam illius loci armis diversis invasibilibus et defensibilibus non animo aliquem offendendi sed potius animi quadam levitate moti innoderent et quondam Iohannem Coste qui pro clerico se gerebat et certis aliis scolaribus et laicis eiusdem loci etiam diversis armis invasibilibus et defensibilibus munitis obviassent ipsisque ad nonnulla verba iniuriosa cum dicto Iohanne Coste et hinc inde ad verba cum dictis armis devenissent et confligerent, dictus Guillermus Olie qui de societate dicti oratoris erat sagitta quadam ex balista quam tensam deferebat laxata et emissa preter votum et mentem oratoris in rixa huiusmodi presentis eundem Iohannis Coste unico ictu percussit et vulneravit, ex quo quidem vulnere dictus Iohannes sicut Domino placuit post aliquos paucos dies ab hac luce migravit et licet, Pater Sancte, prefatus orator in mortem dicti defuncti de qua alias quam ut premittitur culpabilis non fuit minime aspiraverit, sed de ea ab intimis doluerit prout de presenti dolet cupiatque ex magno devotionis fervore ad presbiteratus ordinem promoveri et in eo ac aliis per eum susceptis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare. Supplicatur etc quatenus eundem oratorem ab excommunicationis et quibusvis aliis sententiis censuris et penis ecclesiasticis si quas propter premissa forsan incurrit homicidii reatu et excessibus huiusmodi absolvi necnon super irregularitate per eum ex premissis et illorum occasione contracta quodque premissis non obstantibus ad dictum presbiteratus ordinem promoveri et in eo postmodum ac aliis per eum susceptis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare et per eum forsan obtenta sine alicuius preiudicio retinere sibique // in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica cum cura et sine cura quecunque quotcunque et qualiacunque sint sui ordinis dumtaxat et invicem se compatientia recipere et similiter retinere libere et licite possit et valeat misericorditer dispensari cum eodem omnemque inhabilitatis etc aboleri non obstantibus censuribus et ordinationibus apostolicis ac monasterii et ordinis predictorum statutis et consuetudinibus etiam iuramento etc roboratis ceterisque contrariis quibuscunque mandare dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius, episcopus Balneoregiensis, regens.

Et committatur Sancti Petri de Nanto 55 Vabrensis diocesis et Sancti Iacobi 56 Bitterrensis monasteriorum abbatibus et priori secularis et collegiate ecclesie Sancti Salvatoris prope et extra muros ville seu oppidi Montispesulani Magalonensis diocesis et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

44

Rome, 31 août 1525.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 73, f. 1905v-1907r 57.
[m. g.] Ab homicidio.
[m. g.] .II. kalendas septembris.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Nicolaus Gladiatoris, taxatio .XLI.

Iohannes de Turri, monachus monasterii Sancti Salvatoris Anyhanie ordinis Sancti Benedicti Magalonensis diocesis expresse professus, exponit quod alias ipso oratore una cum certis aliis religiosis a monasterio predicto iuxta portam dicti loci ad ortos tendentem recreationis causa profisciscentibus quidam Guillermus Ollie et Stephanus Bonalli clericus cum quibusdam aliis rixantes et se invicem obiurgantes necnon verberibus afficientes ab oratore et eius sociis intimis sive quos prefatus orator post tamen nonnullas exhortationes et ab huiusmodi contumeliis et verberibus desisterent meliori quo potuit modo ab invicem separavit. Quibus sic separatis quadam die sabbati quidam Guillermus Fruses secundarius ecclesie parrochialis predicte etatis consobrinus prefati Guillermi Ollie extitit ac dictam rixam sui huiusmodi consobrini cum prefato Bonalli egreferebat ad prefatum oratorem tunc in dicto monasterio exeuntem venit cumque ab eodem oratore se rixam huiusmodi vidisset et prefatus Ollie suum consobrinum et Bonalli // ab invicem separasset immo sagaret et percutteretur dictusque orator quod se et premissa videat dixisset prefatus Fruses presbiter iusto ut dicebat dolore motus quod de eodem Bonalli vindictam faciendam subiunxit prefatum oratorem quatenus cum eodem Fruses ad premissa peragendam accedere vellet non tamen animo nec intentione quempiam occidendi obnixe rogando cuius precibus prefatus orator die dominica sequenti noctis tempore quibusdam dicti monasterii fratribus videlicet Guillermo de Monte Taussone et Iohanne del Sales necnon quodam laico Raymundo Argelies nuncupato ac etiam quodam Trancho se vocato qui prefatus orator quandam bombardam sibi propriam archabattam quam in camera sua habebat verecundiam dederat asseratus cum prefatus Fruses et Ollie per huiusmodi locum una cum certis aliis eorum complicibus prefatum Bonalli una cum quodam Iohanne Costa et certis aliis viris numero septem vel octo invasivis et offensibilibus armis monitis in capite platea dicti loci invenerunt quibus inventis prefatus Guillermus qui balistam quandam ad dictum oratorem pertinentem deferebat et quam prefatus orator quadam lancea gevellina nuncupata quam ab eodem Fruses acceperat munitus necnon quodam ense verdun nuncupato que in zona deferebat armatus pre aliis sequebatur. Cum eosdem adversarios vidisset « hic est Bonalli cum aliis suis complicibus, quid agemus », dixit cui prefatus orator, quod iter eorum continuarent respondit quo dicto prefatus Ollie ab eisdem Bonalli et suis huiusmodi complicibus qui non essent petiit quibus prolatis unus ex septem vel octo complicibus predictis Deum blasphemando et « te Ollie hic es » acclamavit et in eosdem furibunde // irruit ictus et verbera precipue contra et adversus prefatum oratorem dirigendo quod prefatus orator illius manus absque corporis periculo cum difficultate evadere potuit cumque inter eosdem denunciarent prefatus Ollie pro sua et suorum necessaria defensione balistam quam tensam et sagittam desuper positam deferebat laxavit et casu prefatum Iohannem Costa absque tamen alio prefati oratoris auxilio consensu et favore percussit et vulneravit ex quaquidem percussione prefatus Costa post nonnullos dies sicut Domino placuit debitum nature persolvit. Cum autem, Pater Sancte, prefatus orator in morte dicti defuncti de qua alias quam ut prefertur culpabilis non fuit minime aspernaverit sed de ea ab intimis plurimum doluerit prout dolet de presenti dictusque traens qui ignem huiusmodi archaballe apposuit et illam laxavit neminem percusserit et postmodum dictus orator archaballam cuidam asteri dederit et illam alienaverit cupiatque ex magno devotionis fervore in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare, supplicatur etc pro parte dicti oratoris qui premissorum occasione absque licentia abbatis seu claustralis prioris dicti monasterii ab huiusmodi monasterio se absentavit prout de presenti absens extitit quatenus oratorem ipsum a quibuscunque sententiis censuris et penis etiam ecclesiasticis quas propter premissa incurrit homicidii et apostasie reatibus et excessibus huiusmodi ac peccatis etc in utroque foro etc absolvi necnon super irregularitate per eum ex premissis contracta quodque eisdem premissis non obstantibus in suis ordinibus etiam in altaris ministerio ministrare et officium thesaurarie quod in eodem monasterio Sancti Salvatoris obtinet et cuius ratione a camerario eiusdem // monasterii singulis annis aliquam pensionem habet et percepit retinere necnon monachialem portionem ut prius percipere et quecunque in futurum sibi canonice conferenda beneficia et officia regularia superiora se sibi alias canonice conferantur recipere et retinere libere et licite possit et valeat cum eodem misericorditer dispensari omnemque etc aboleri ipsumque in pristinum etc reintegrari in contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque mandare dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius, episcopus Balneoregiensis, regens.

Committatur abbati Sancti Tiberi 58 Agatensis diocesis ac Narbonensi et Bitterrensi officialibus et eorum cuilibet qui inhibeant in forma dummodo super premissis per iudicem suum competentem accusatus inquisitus aut in iudicio legitime convictus non fuerat. Fiat, Mercurius.

45

Rome, 31 juillet 1526.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 74, f. 430r-v.
[m. g.] Studendi ad septennium pro canonico regulari.
[m. g.] .II. kalendas augusti.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Hominis, taxatio .XIII.

Antonius Gleysot, canonicus ecclesie Magalonensis ordinis Sancti Augustini canonicorum regularium, exponit quod ipse ut equum ab iniquo ac illicitum ab illicito facilius discernere possit, cupit leges et iura civilia in aliqua universitate seu studio generali sub quibusvis doctoribus ac quibusvis personis illa legentibus publice et privatim audire et legere ac in illo studere necnon postquam ydoneus repertus fuerit quoscumque gradus // promovere et illos suscipere etiam quod illa publice legere et interpretari absque conscientie sue scrupulo aut censure ecclesiastice incursu libere et licite possit indulgere ac plenam et liberam licentiam concedere et facultatem non obstantibus felicis recordationis domini Honorii pape .II. aliisque apostolicis ac in provincialibus et synodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus statutis et consuetudinibus ecclesie et eidem predictorum etam iuramento etc roboratis ceterisque contrariisque quibuscumque de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius, regens.

46

Rome, 2 janvier 1527.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 75, f. 68r-v.
[m. g.] Declaratoria iuris.
[m. g.] .IIII. nonis ianuarii. [m. d.] Magalonensis.
[centre] Idem 59, taxatio IIII.

Ludovicus Loneste, presbiter filius quondam magistri Stephani Loneste habitatoris castri Montispessulani Magalonensis diocesis, exponit quod ipse alias in octavo vel circa sue etatis anno constitutus et patre orbatus nonnullorum ut bonis suis temporalibus potirentur suasionibus inductus seu potius seductus domum et monasterium Sancti Spiritus ordinis Sancti Augustini dicti castri Montispesulani intravit et habitum per illius fratres gestari solitum suscepit professionem quam per eosdem fratres emitti solitam adhuc impubes existens emisit regularem quamquidem professionis emissionem in suo adveniente etate legitima nunquam ratam aut gratam habuit sed ab ea pluries reclamavit in qua reclamatione persistens nonnullos etiam sacros et presbiteratus ordines non tamen animo vel intentione gerens quod propterea vellet aut deberet orator huiusmodi seu alias religioni obligari promotus fuit et tandem cum primum commodo potuit captus oportunitate habitu et ordine huiusmodi penitus derelictis // ad seculum redisse in quo dies suos sub Domini timore finire concupiscit, quare dictus exponens ordinis huiusmodi obligatus nuntiare debeat nichilominus ab aliquibus etc ad quorum etc. Supplicatur etc quatenus si vocatis dicte domus superiore iudicibus infrascriptis constiterit de assertis super quibus etc exponentem ipsum propter premissa ordini huiusmodi seu alias religioni in genere vel in specie obligatum esse sed premissis non obstantibus in seculo ut presbiter secularis et quecumque in futurum canonice conferenda beneficia ecclesiastica compatibilia recipere et retinere ac patrimonalia bona possidere libere et licite posse declarari et nunciari mandare dignemini ut in forma.

Fiat in forma, Mercurius, regens.

Et committatur episcopo Magalonensi vel eius in spiritualibus vicario sive officiali generali et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

47

Rome, 27 avril 1527.
APA, Reg. Matrim. et Divers. 75, f. 329v-330r.
[m. g.] Absolutio pro religioso qui studuit in legibus et super defectu policis etc.
[m. g.] .V. kalendas maii.
[m. d.] Magalonensis.
[centre] Gladiatoris, taxatio XXXIIII.

Marquesius de Monte Rotundo, monachus expresse professus monasterii Sancti Salvatoris Aniani ordinis Sancti Benedicti Magalonensis diocesis, exponit quod ipse qui in vigesimo vel circa sue etatis anno constitutus extitit ex magno devotionis fervore ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordinis promoveri desiderat, sed quia alias cum quodam socio recreationis causa cum ensibus ludendo parte pollicis manus sue sinistre casualiter amisit et cuiusdam mercatoris seu brancharii Tholosani dicentis et allegantis facultatem in legibus studendi in favorem dicti oratoris a Sede apostolica impetrasse licet non impetrasset verbis confusus in eisdem legibus tam studuit aliquandiu prout cursum suum in eisdem legibus ut veram noticiam iuris canonici adipisci valeat complere intendit desiderium suum in hac parte adimplere non potest Sede apostolica desuper inconsulta. Quare supplicatur etc quatenus oratorem a quibuscumque sententiis censuris et penis etiam ecclesiasticis quas propter premissa incurrit seu incurrisse potuisset et excessibus huiusmodi ac peccatis suis aliis etc absolvi necnon super irregularitate per eum ex premissis contracta quodque eisdem premissis non obstantibus dummodo tanta in dicto pollice non sit // deformitas que scandalum generet in populo nec impedimentum prestet in divinis etate legitima sibi suffragante ad omnes etiam sacros et presbiteratus ordines promoveri et postquam promotus fuerit in illis etiam in altaris ministerio ministrare ac quecumque in futurum sibi canonice conferenda beneficia ecclesiastica compatibilia et per monacos dicti ordinis obtineri solita recipere et retinere libere et licite possit et valeat cum eodem misericorditer dispensari sibique ut equum ab iniquo et iustum ab iniusto facilius discernere valeat cursum suum in huiusmodi legibus absque conscientie scrupulo complere valeat indulgere plenamque et liberam concedi facultatem constitutionibus et ordinationibus apostolicis et presertim felicis recordationis domini Honorii pape .III. ceterisque in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque mandare dignemini de gratia speciali et expresso.

Fiat de speciali et expresso, Mercurius, regens.

Committatur Beate Marie de Nazareth 60 Tholosani et Beate Marie de Campo 61 Appamiarum ecclesiarum decanis et officiali Vaurensi et eorum cuilibet. Fiat, Mercurius.

NOTES

1. Tous les actes sont datés de Rome « apud Sanctum Petrum », d’après la mention qui figure en haut de chaque feuillet. La quasi-totalité des suppliques éditées proviennent des Archives de la Pénitencerie apostolique (APA), registres Matrimonialium et Diversorum (Reg. Matrim. et Divers. selon la nomenclature).

2. Sauf mention contraire précisée en note, les suppliques éditées relèvent de la catégorie de diversis formis.

3. Secundin de Sarrat, prieur de Saint-Firmin à Montpellier. Voir Charles d’Aigrefeuille, Histoire de la ville de Montpellier depuis son origine jusqu’à notre temps, 1875-1882, Montpellier : Coulet, vol. III, p. 306.

4. Giuliano Maffei, évêque de Bertinoro (1477-1505).

5. Pierre d’Abzac de La Douze, archevêque de Narbonne (1494-1502).

6. La chapelle du monastère est érigée en cathédrale en 1536 lorsque le siège épiscopal est transféré de Maguelone à Montpellier. Sur cet établissement bénédictin, voir Louise Guiraud, Les Fondations du pape Urbain V à Montpellier : le monastère Saint-Benoît et ses diverses transformations depuis sa constitution en cathédrale en 1536, 1891, et plus récemment Bernard Sournia, « Le collège-monastère Saint-Benoît-Saint-Germain à Montpellier : un établissement universitaire au temps de la papauté avignonnaise », dans Mémoires de la Société archéologique du Midi de la France, t. LXXVI (2016), p. 117-150.

7. Le prieuré grandmontain Notre-Dame de Montaubérou à Montpellier se trouve dans une situation difficile au début du XVIe siècle. Voir Aigrefeuille, vol. III, p. 418 : seuls quatre religieux, dont le prieur, sont cités en 1518 lors d’une assemblée capitulaire. Le dossier « L’ordre de Grandmont : art et histoire », paru dans Études Héraultaises en 1992, donne de nombreux éléments de contexte et met en valeur les rares archives de l’ordre subsistant dans l’Hérault.

8. La supplique relève de la catégorie de promotis et promovendis.

9. La supplique relève de la catégorie de confessionalibus.

10. Sur les lettres de confession, voir Paolo Ostinelli, Penitenzieria apostolica : le suppliche alla Sacra Penitenzieria Apostolica provenienti dalla diocesi di Como (1438-1484), Milano : Unicopli, 1993, p. 38 et Véronique Beaulande-Barraud, Les péchés les plus grands. Hiérarchie de l’Église et for de la pénitence (France, Angleterre, XIIIe-XVe siècle), Presses universitaires de Rennes, 2019, p. 237-244.

11. François Berthelay, évêque de Mylopotamos (1499-1514).

12. Antoine du Caylar, fils de Guillaume du Caylar, seigneur de Restinclières et de Montferrier, est sacristain du chapitre en 1518. Voir Aigrefeuille, vol. III, p. 349.

13. Le prieuré Saint-Paul de Frontignan est uni au chapitre cathédral de Maguelone en 1459. Voir Aigrefeuille, vol. III, p. 220.

14. Le même obtient du cardinal de Boisy en 1519 une dispense pour cumuler jusqu’à deux bénéfices incompatibles. Voir Archives nationales, LL1A, f. 130r-131r.

15. Giovanni Michiel, dit le cardinal de Vérone, évêque de Porto Santa Rufina (1492-1503).

16. Le terme de prévôté renvoie à une particularité du système bénéficial du nord de l’Italie.

17. Faut-il comprendre « Sancti Albani » ? Le cas échéant, ce laïc est originaire de Colombiers (diocèse d’Agde) ou de Neffiès (diocèse de Béziers).

18. Montferrier-sur-Lez (Hérault, canton de Montpellier-Castelnau-le-Lez).

19. La supplique relève de la catégorie de illegitimis.

20. Le Cailar (Gard, canton de Vauvert), au diocèse de Nîmes.

21. S’agit-il de Notre-Dame-des-Tables ? La qualité d’église du Saint-Siège pourrait être liée à la présence du sanctuaire marial. Voir Ghislaine Fabre et Thierry Lauchard, Montpellier : la ville médiévale, Paris : Imprimerie Nationale, 1992, p. 128-130.

22. Milhaud (Gard, canton de Saint-Gilles), au diocèse de Nîmes.

23. Vestric-et-Candiac (Gard, canton de Vauvert), au diocèse de Nîmes.

24. Antonio Orsi, évêque de La Canée (1481-1511).

25. Sur ce site, voir notamment Yves Esquieu, « Une collégiale urbaine en Languedoc : Saint-Aphrodise de Béziers », dans Archéologie médiévale, t. 9, 1979, p. 37-64.

26. Aumelas (Hérault, canton de Gignac).

27. Des fouilles ont été menées dans le cimetière médiéval de ce prieuré. Voir Eric Crubézy, Sylvie Duchesne et Catherine Arlaud (dir.), La mort, les morts et la ville : Saints-Côme-et-Damien, Montpellier, Xe-XVIe siècles, Paris : Errance, 2006.

28. Giovanni Olivieri, évêque d’Isernia (1500-1510).

29. Le nom du procureur et le montant de la taxe sont mentionnés dans les registres à partir de 1510. Voir Ludwig Schmugge, « I procuratori della Penitenzieria apostolica : la cerniera fra Roma e le partes », dans L’archivio della Penitenzieria. Stato attuale e prospettive future, Krzysztof Nykiel et Ugo Taraborrelli dir., Città del Vaticano : Libreria editrice vaticana, 2017, p. 57-82.

30. Sainte-Eulalie (Hérault, canton de Frontignan, commune de Mireval).

31. Giovanni Mercurio Vipera, évêque de Bagnoregio (1523-1527).

32. Jean du Puy, abbé de l’abbaye bénédictine de Saint-Thibéry (1499-1521). Voir Gallia christiana, vol. VI, col. 717.

33. François de Lausières, abbé de l’abbaye cistercienne Sainte-Marie de Valmagne à partir de 1506. Voir Gallia christiana, vol. VI, col. 725.

34. Le procureur est Hantius, d’après la précédente supplique enregistrée au f. 569v.

35. Ferdinando Pandolfini, évêque de Troia (1514-1560).

36. La supplique relève de la catégorie de illegitimis.

37. Les minutes et les étendues de Louis de Lestrade, notaire à Montpellier entre les années 1499 et 1515, sont conservées aux Archives départementales de l’Hérault, aux cotes 2E95/969-975.

38. La supplique relève de la catégorie de promotis et promovendis.

39. Lunel (Hérault, arrondissement de Montpellier).

40. Giuliano Dati, évêque de San Leone (1518-1524), pénitencier mineur.

41. Petrus Meriel, professeur de théologie, pénitencier mineur.

42. Sur le chapitre collégial de Saint-Sauveur à Montpellier, voir Aigrefeuille, vol. III, p. 354-358.

43. Sur le chapitre collégial de Sainte-Anne à Montpellier, voir Aigrefeuille, vol. III, p. 368-369.

44. Ce prieuré n’est pas cité dans Recueil des Historiens de la France, Pouillés, tome X : Province de Bourges, Paris : Imprimerie nationale, 1961-1962, 2 vol.

45. Il s’agit de la seule supplique qui ne provienne pas des Archives de la Pénitencerie apostolique. Le volume est conservé dans le fonds Armadi des Archives vaticanes. La supplique n° 35 y est enregistrée sede vacante post obitum Leonis X.

46. Saint-Jean-de-Buèges (Hérault, canton de Saint-Martin-de-Londres).

47. Sur ce personnage, voir Aigrefeuille, vol. III, p. 422.

48. Saint-Bauzille-de-Putois (Hérault, canton de Ganges).

49. Sur le chapitre collégial de la Sainte-Trinité de l’île de Maguelone, voir Aigrefeuille, vol. III, p. 362-368.

50. Saint-André-de-Novigens (Hérault, canton de Saint-Gély-du-Fesc, commune de Guzargues).

51. Antoine de Montlaur est toujours chanoine en 1536 lors du transfert du siège épiscopal de Maguelone à Montpellier. Voir Aigrefeuille, vol. III, p. 239 et 253.

52. Chapitre collégial de Saint-Agricol d’Avignon (Vaucluse).

53. Abbaye bénédictine Saint-Sauveur à Aniane (Hérault, canton de Gignac).

54. Saint-Guilhem-le-Désert (Hérault, canton de Gignac).

55. Le nom de l’abbé de l’abbaye bénédictine Saint-Pierre de Nant n’est pas donné par Gallia christiana, vol. I, col. 286.

56. Jean III Le Rouge, abbé de l’abbaye augustinienne Saint-Jacques de Béziers à partir de 1519. Voir Gallia christiana, vol. VI, col. 416.

57. La supplique a été enregistrée une première fois à la même date dans le même registre, aux f. 1421r-1422r avant d’être rayée par Nicolaus Gladiatoris, procureur et sigillator à la Pénitencerie apostolique.

58. Gérard Corneilhan, abbé de l’abbaye bénédictine de Saint-Thibéry (1521-1543). Voir Gallia Christiana, vol. VI, col. 717-718.

59. Le procureur est Gladiatoris, d’après la précédente supplique enregistrée au f. 66r.

60. Église Notre-Dame de Nazareth à Toulouse (Haute-Garonne).

61. Église Notre-Dame-du-Camp à Pamiers (Ariège).